Чеди өңнүг «Челээште»

Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык № 1 школазының директору Виктория Сергеевна Ондарның удуртулгазы-биле ажылдап турар хүндүскү лагериниң 1-ги сезонунда 100 өөреникчи дыштанып турар. Уругларның канчаар дыштанып турарын сонуургап четкеш, магададым.

Школага кирип кээримге-ле, «Челээш» уруглар лагериниң ыр-хөгжүмү дыңналып келген. Ында культураның хоочуну Валентина Баяновнаның эрттирип турар «Домисолька» конкурузунуң 4-кү турунда вальс чоруп турар болду. Оол, кыс кылдыр вальс көргүскен уругларның аялга аайы-биле шимчээшкиннерин чаптап ханмас. Дараазында «Дааштыг оркестр» конкурузунга төндүрдү. Маңаа уругларның тывызык, сагынгырын демдеглээри чугула. Ойнакчылар хөгжүм херексели кылдыр чүнү-даа ажыглап турар, ол хирезинде бир-ле ырның аялгазын олчаан кылдыр ойнап үнүп турду. Бо удаада, шииткекчи турган болзумза, кайы-даа отряд чараш ойнаан деп санадым. Ында хирээ, хеп чуур дүрбүүш-демир, хымыш, ложка, стакан, тавак, хөнек дээш черле чүнү чогаадып албаан дээр.

«Челээш» уруглар лагеринде 4 отряд бар. Оларның бирээзинде эге класстар башкызы Елена Алдын-ооловна Ховалыг школага өөренип кирер уругларны дыштандырбышаан, эге билиглерни өөредип турар. Лагерьниң уруглары шахмат, уран холдар, вокал, аныяк спортсменнер дээш янзы-бүрү бөлгүмнерден аңгыда англи дылды база өөренип турарарын сонуургадым.

Мында уругларның чайгы дыштанылгазын эки организастаары-биле 4 башкы, эмчи сестразы Азиана Сергеевна, күш- культура башкызы Марьяна Монгүн-ооловна, улуг вожа­тый Сырга Мергеновна хаара туттунган.

«Челээш» хүндүскү уруглар лагериниң эргелекчизи Айслана Николаевна Ооржак 2007 чыл­да Кызылга башкының дээди өөредилге чериниң филология салбырын дооскан. Ол бо лагерьде уругларга англи дылды немелде бөлгүм кылдыр эрттирип турар. Лагерьниң адын «Челээш» деп анаа адап албаанын мынчааар чугаалады: «Челээш чеди аңгы өңнүг болгай. Ынчангаш неделяның чеди хүнү база аңгы-аңгы болур. Кызыл — шупту киржир оюн-тоглаа хүнү, кызыл- сарыг — өске хүннерге дөмейлешпес хемчеглер хүнү, сарыг — амыдыралчы-чаа чүүлдерни билип алыр, ногаан — кадык өң, каткы хүнү, ак-көк — патриотчу мөөрейлер хүнү, көк — спортчу хемчеглер, өкпең — уругларның чогаадыкчы уран аргаларын сайзырадыр хүнү. Эртенгиниң 8 шак 30-ден эгелеп уруглар кээп эгелей бээр, а эртенги чем 9-00 шакта. Уруглар лагерьже идепкейлии-биле кээп турар. Чамдыктары дыка чаптанчыг, 8 шак безин четпээнде халчып келирлер. Хүн чурумунда эртенги сула шимчээшкиннер соонда чемненир, 10 шакка чедир күш-ажыл шагы. Аңаа уруглар лагерь даштында октаттынган саазыннарны бөлер. Улаштыр бөлгүмнер эгелээр, дүъш мурнунда эмчиниң шагы, дүштеки изиг чем соонда уругларның хостуг үези, 14-30 турда хүн чартыының хүнезини-биле уруглар чанып эгелээр.

Чүгле эге школага өөренир уругларның бөлүүнден өске отрядтар назы-хары холушкак, чүге дизе бисте хүннүң-не мөөрейлер эрттип турар. Ылаңгыя спортчу мөөрейлерге киржиринге таарымчалыг, күжү дең» —деп, лагерьниң эргелекчизи таныштырды.

Улуг повар Татьяна Баазаңовна биле дузалакчы повар изиг чемни хүнде 2 катап кылып берип турар. Дүштеки чем үезинде уругларның чемненип турарын база сонуургадым. Бир болгаш ийи дугаардан өскеде, хүн бүрүде ногаадан кылган салаттарны берип турар. Ол ышкаш хүннүң-не шынарлыг фруктуларны чип турарын уруглар чугаалады.

Чечек Монгуш, 

"Тываның Аныяктары" №28.