Тываның Баштыңы: чонуңарның бүзүрелин шынзытканыңар эр-хей-дир

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» губернатор төлевилелиниң киржикчилери Айдаш, Аржаана Хорлууларның кайы хире кыштап турарын сонуургап, Кызыл кожууннуң Эйлиг-Хемниң Кызыл-Чыраа деп черде оларның кыштаанга четкен. Тываның Баштыңы Шагааның бүдүү айында аныяк малчыннар-биле чолукшааш, белек-селекти сунган. 

Кызыл кожууннуң Терлиг-Хая суурнуң чурттакчылары үш ажы-төлдүг, ажыл-агыйжы аныяк өг-бүлени 2016 чылда губернатор төлевилелинге киржип болур бүзүрелин илереткен. Чоннуң шиитпиринге хей-аът кирген аныяктарны деткиири-биле, өг-бүлениң чоок кижилери, суур болгаш кожуун чагыргалары демнежип, төлевилелдиң негелдезинге дүүшкен чурттаар бажыңны, малга кажаа-хорааны Кызыл-Чыраа деп черде туткан. Уйгу чок Улуг-Хемден ырак эвесте, одар-белчиирге-даа, сиген-ширбиил-даа белеткеп алырынга таарымчалыг черде турлаан тудуп алган аныяктар көдээ ажыл-ишче ынчаар кирген.

Айдаштың ада-иези мал ажылының хоочуннары, «Х улуг хурал» совхозка чылгычы, амгы үеде хууда дузалал ажыл-агыйын башкарып чоруур ада Сенди-Хуурак Буян Биче-ооловичини чон таныыр. Ынчангаш малчын кижиниң кадыг-берге, харыысалгалыг ажылын чажындан көрүп өскен болгаш, Айдаш хүлээнген ажыл-ижинге тура дүшпээн. 

Өгнүң херээжен ээзи Аржаана Владимировна Хорлуу Тываның күрүне университединиң доозукчузу, малчыннаар мурнунда сумунуң уруглар садынга кижизидикчи башкы бооп ажылдап турган. Ам аал коданның иштинде бүгү-ле ишти хайгаарап, малын малдап олурар аныяк малчын болганы бо.  

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол кыштаглаашкын кайы хире эртип турарын малчыннардан айтырарга, өгнүң эр ээзи Айдаш Буянович ажылын сонуургаткаш, өөрүп четтиргенин илереткен. 

- Ада-өгбениң шаг төөгүден кылып келген ижин салбайн, төрээн черинге ону уламчылап чорзун дээш силерниң идип үндүрген төлевилелиңерге четтирдивис. 2016 чылда 200 баш хойну хүлээп алдывыс. Эрткен чылын 202 баш чаш хураганны камгалап алган бис. Ам коданывыста 406 баш шээр малдыг, ийи баш саар инектиг, мал кадарып карактаар ийи баш аъттыг бис. Кышты хүр эртип тур бис. Малга кыжын бээр чем кылдыр 32 тонна сигенни белеткеп алган бис. Кыш чымчак болгаш, мал одарже үнүп оъттап тур. Ынчангаш курлавырлап алган сигенивис колдуунда хевээр деп болур. Төлевилел керээзи езугаар, бо чылдың сес айда 200 баш хойну дараазында аныяк өг-бүлеге дамчыдып бээринге белен бис - деп малчын чугаалаан.  

Тываның Баштыңы ол дээш аныяк малчыннарны мактаан. «Эр-хейлер! Чоннуң бүзүрелин шынзыткан-дыр силер! Эрес-кежээ, шыдамык, кымакай кижилер сорулгазын черле чедип алыр боор чүве. Өске аныяк өг-бүлелерге боттарыңарның үлегерлиг чижээңерни көргүскениңер тергиин-дир. Ам бо каш чылда муң малдыг аныяк малчыннар одуруунга турарыңарны күзедим». Улуг хем чеже-даа чоогунда болза, малчын аалга кудук дыка херек. Чер адаандан каскан сугну үндүр сордурар насосту бо удаада эккелгенин республика баштыңы чугаалаарга, малчыннар дыка өөрээн. 

46 метр ханыдан үндүр каскан кудуувуска насос дыка херек. Малчын кижиге дыка ажыктыг эт-дир деп малчыннар четтиргенин илереткен. Аныяктар-биле чугаалажып олура, беш харлыг оглу Буянны суурнуң уруглар садынга тургузуксап турарын билип алган. Тываның Баштыңы ону сумунуң чагыргазы шитпирлээрин дааскан. Шынап-ла малчыннарның ажы-төлүн онза хайгааралга алырын республика баштыңы шагда-ла чагырга черлериниң кичээнгейинче углаан турганын сагындыраалыңар.