Тывада мал бажын көвүдедир талазы-биле көргүзүг эки деңнелде хевээр

 Тываның агроүлетпүр комплекизиниң специалистери 2017 чылдың түңнелдерин үндүрген. Февраль эгезинде эртер республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының коллегия хуралында ындыг отчетту бээр. 

Баш бурунгаар санаашкыннар-биле алырга, 2017 чылдың төнчүзүнге чедир Тывада шээр малдың баш саны 2,1 хуу өзүп, 1167100 баш четкен. Чеди-Хөл, Чаа-Хөл, Тере-Хөл, Сүт-Хөл база Эрзин кожууннар малдың кол хевирлери – шээр, бода, чылгы малдың бажын көвүдеткен. Чурттакчы чоннуң кижи санынга онааштыр мал бажының саны-биле республика Сибирь федералдыг округту мурнуку черде. Сөөлгү беш чылдарда малдың баш саны элээн өскен.  

Шупту хевирниң ажыл-агыйларының бүдүрген көдээ ажыл-агый продукциязының өртээниң индекизи 2016 чылга деңнээрге 102,2 хуу болган. Россияда ортумак көргүзүг - 102,4 хуу-биле ол дең. Көдээ ажыл-агыйның шупту бүдүрүкчүлериниң бүдүрген продукциязының хемчээлин акшаже шилчидерге 6 083,7 млн. рубль. 

2017 чылда ажыл-агыйларның шупту хевирлери 24,6 муң тонна мал болгаш куш эъдин дириг деңзизи-биле дужаап, оон мурнунда чылга деңнээрге ооң хемчээлин 1,1 хуу көвүдеткен. Ажыл-агыйларның шупту хевирлери 2017 чылда 64 муң тонна сүттү сагган.

Амгы үеде мал кыштаглаашкыны ТР-ниң Көдээ ажыл-агыйының онза кичээнгейинде. Ол штаттыг чурумда эртип турар.  

Тываның Чазаа малдың баш санын өстүреринге таарымчалыг байдалды тургузар дээш комплекстиг хемчеглерни алырын уламчылавышаан. Чижээ, 2017 чылда 6 кожууннуң: Чөөн-Хемчик, Өвүр, Мөңгүн-Тайа, Улуг-Хем, Таңды база Тес-Хемниң көдээ ажыл-агый бүдүрүлге баазаларында мал чеминиң республика курлавырын тургускан. Бүдүрүлгелер мал чеми белеткээр амгы үениң чаа техниказы-биле чепсегленген.  

2018 чылда көдээ ажыл-агый адырының мурнады боттандырар бир сорулгазы малдың продуктулуг чоруун экижидери болуп арткан. 6 кожууннуң девискээринде тарып боозадыр баазаларны тургускан. Ол дээрге Таңды, Эрзин, Барыын-Хемчик, Улуг-Хем, Тес-Хем база Каа-Хем кожууннар-дыр. Эрткен чылдың төнчүзүнде 2 млн. рубль өртектиг чогуур техника болгаш дериг-херекселдерни саткан.  

Көдээ черлерни доктаамал хөгжүдер программа чорудуу-биле көдээ черлерде чурттап турар 103 өг-бүле, оларның 72-зи аныяк өг-бүле, күрүне деткимчезиниң акша-хөреңгизи-биле чурттаар байдалын экижиткеннер. Ол-ла программа шугуму-биле Кызыл-Мажалыкта 275 олуттуг ниити билиг школазын тудуп эгелээн, ону 2018 чылда доозар планныг.

Тываның көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлерин күрүнеден деткип турарын сагындыраал. Сөөлгү беш чылда агроүлетпүр комплекизиниң хөгжүлдезинче 44,4 млн. рубль азы 8,3 хуу хөй хемчээлге бюджет инвестициязын угландырган. 2017 чылда республиканың агроүлетпүр комплекизин хөгжүдеринче 582,9 млн. рубльди, азы 2016 чылга деңнээрге 1,4 хуу хөйнү тускайлаан. 32 уксаажыдылга ажыл-агыйларынга, 38 аңгы угланыышкынныг 800 көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлеринге база үнүш ажыл-агыйының 150 ажыл-агыйларынга күрүне деткимчезин көргүскен. 2017 чылда үндүрген 1 рубль бюджет салыышкынынга 10,2 рубль деңнелдиг продукцияны бүдүрген.