Tываның Баштыңы ИХЯ коллегиязының калбак хуралынга киришкен

24.01.2018 <div style="text-align: justify;"><b> Январьның 23-те, Тыва Республиканың Иштики херектер яамызының коллегиязының калбак хуралынга 2017 чылда ажылдың түңнелдерин үндүрген. Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол хуралдың ажылынга киришкен.</b></div>

<div style="text-align: justify;"> Тыва Республиканың иштики херектер сайыды, полицияның генерал-майору Александр Щур отчеттуг чылда республиканың ИХК ажылынга демдекти билдингир чылдагааннар ужун бербезин демдеглээш, амгы үеде оперативтиг байдалды анализтеп, үнген чылда ажылдакчыларның шиитпирлээри мурнады боттандырар айтырыгларга доктааган.  </div>

<div style="text-align: justify;">егионнуң ИХЯ-зы 2017 чылда хамаатыларның хоойлу езугаар сонуургалдарын болгаш эргелерин камгалаарынче угланган тодаргай хемчеглерни хүлээп алганын сайыт дыңнаткан. Регион девискээринде оперативтиг байдалды көөрге, кем-херек үүлгедиишкиннериниң саны көвүдээн, ооң-биле чергелештир аар кем-херектерниң, өлүрүүшкүн база кижиниң амы-тыныга айыылдыг  херектерниң саны элээн эвээжээн. «Эрткен чылдарга» хамааржыр кем-херектерни ажыдары ийи катап көвүдээн.  </div>

<div style="text-align: justify;">Наркотиктер садып-саарылгазынга удур хөделир ажылдар иштики херектер органнарының кичээнгейинде хевээр арткан. Полиция ажылдакчыларының ол категорияга хамааржыр кем-херектерни долдурганы 8,5 хуу өзүп, 1000 ашкан.  </div>

<div style="text-align: justify;">Аар болгаш онза аар херектерни 15 хуу хөйге ажыткан, наркотиктиг болгаш албаарадыр бүдүмелдерни садып-саарганы-биле холбаалыг 100 ажыг кемниг херектерни туткан. 424 кг наркотиктиг бүдүмелдерни тудуп, хавырган.  </div>

<div style="text-align: justify;">Полицияның ажылдакчылары наркотиктиг чүүлдерни белеткеп, аай-дедир сөөртүп, садып-саарар ажыл-чорудулганы үндезининден чок кылыр операцияларга идепкейлиг киришкенин генерал-майор Щур демдеглээн. Регионнуң иштики херектер сайыды ол угланыышкында чедиишкиннерни суларатпайн, харын-даа ону күштелдирип, синтетиктиг наркотиктерни республика девискээринче киир сөөртүрүн дозуп, наркотиктиг чүүлдер үндүр сөөртүп турар каналдарны хаарын чедип алыры чугула деп полиция ажылдакчыларынга айыткан.  </div>

<div style="text-align: justify;">Коллегия хуралында экономиктиг айыыл чок чорукту хандырар адырда айтырыгларның харыысалгазы иштики херектер органнарынга онаажырын демдеглээн.  </div>

<div style="text-align: justify;">Тыва Республиканың Иштики херектер яамызының экономиктиг айыыл чок чорук болгаш коррупцияга удур хөделиишкин килдизиниң 2017 чылда кол күжениишкини кемниг семээшкиннерден бюджет акша-хөреңгизин камгалаарынче угландырган, отчеттуг үеде ИХК ажылдакчылары экономиктиг угланыышкынныг 153 кем-херекти илереткен.  </div>

<div style="text-align: justify;">Республика девискээринде мөлчүкчү оюннарны хоойлуга чөрүштүр организастап, эрттирип турар адырже онза кичээнгейни углаан. Полиция ажылдакчылары корум-чурум камгалаар өске-даа органнар-биле кады биржа ажыл-чорудулгазы чоруткан болуп ажылдап турар 32 ындыг черлерни илередип, ойнаарынга таарыштырган 300 ажыг санныг компьютерлерни хавырып, 12 санныг ойнаар черлерниң ажыл-чорудулгазын соксаткан. Ындыг болзажок, республика девескээринде ол айтырыгны шиитпирлээн деп демдеглээри элек дээрзин Александр Щур дыңнаткан. Ведомствонуң экономиктиг айыыл чок чорук кезээниң удуртукчузунга экономиктиг кем-херек үүлгедиишкиннери-биле демиселче угланган турушту күштелдирерин дааскан.  </div>

<div style="text-align: justify;">Полицияның генерал-майору Щур хамаатыларның эт-хөреңги сонуургалдарын камгалаары, азы оорлаашкынга удур ажылдар онза кичээнгейде деп чугаалаан. 2017 чылда республика девискээринде бүрүткеттинген кем-херектерниң 47 хире хуузу, азы 5 муң ажыг хирези өскениң өнчүзүн оорлаан херектер.  </div>

<div style="text-align: justify;">Республиканың чурттакчыларынга мал оорунга удур хөделиишкин айтырыы (эрткен чылын 5 хууга өскен) онза ужур-уткалыг. Эрткен чылын хамаатыларның 3 муң ажыг баш малын оорлаан, 65 млн. рубль ажыг түңнүг когаралды чедирген. Кем-херек үүлгедиишкининиң ол хевиринге удур хөделириниң адрестиг сорулгаларын удуртукчуларга хуваап, ооң профилактика ажылынче улуг кичээнгейни угландырган. Бо чоокку хүннерде республиканың Дээди Хуралынче (парламентиже) мал ээлери бодунуң өнчүзүн камгалаар харыысалгалыының дугайында санал-оналды киирер деп турарын генерал-майор Щур дыңнаткан. Ведомствонуң удуртукчузу ол ажылды бодунуң контролюнда алган.  </div>

<div style="text-align: justify;">Полиция ажылдакчылары араганы болгаш спирт холумактыг продукцияны хоойлуга удур садып-саарары-биле демиселче онза кичээнгейни салган. 2017 чылда республиканың оруктарынга ол продукцияны сөөртүп чораан 220 барымдааны туткан, хоойлуга удур саарылгадан 58 тонна арага болгаш спирт холумактыг продукцияны хавырган. Ам-даа шиитпирлиг базымнарны кылганындан база чоруткан шыңгыы хемчеглерден ооң когу үстүр ужурлуг деп Александр Щур айыткан. Регионнуң Иштики херектер яамызы Шивилиг постузунуң ажылын эде көрүп, траспорт аймаан хынаарынче онза кичээнгейни салган. Чыл эгезинден бээр ол постуга 1200 санныг транспорт аймаан хынаан, «Абакан-Ак-Довурак» А-162 оруктуң участогунга шак-ла ындыг ажылдыг полиция ажылдакчыларын тургузар айтырыгны шиитпирлээн. Айыттынган пунктуларда албан хүлээлгезин шынарлыг эрттирип турар ажылдакчыларның саны көвүдээринге Щур бүзүрелин илереткен.  </div>

<div style="text-align: justify;">Орук-транспорт болуушкуннарын база берттинип-кемдээр чоруктарны эвээжедип, профилактиканы чорудары Тыва Республикада ИХЯ-ның ажыл-чорудулгазында база бир кол черни ээлеп турар. 2017 чылда орук-транспорт болуушкуннарының саны элээн көвүдээн, ындыг болзажок ооң уржуу-биле чок болган кижилерниң саны эвээжээн. Республиканың оруктарында байдалды чогумчударынче угланган комплекстиг хемчеглерни боттандырарын ам-даа уламчылаарын Александр Александрович демдеглээн.  </div>

<div style="text-align: justify;">Тыва Республиканың иштики херектер сайыды, полицияның генерал-майору Александр Щур коллегия хуралын түңнеп тура, иштики херектер органнарының мурнунда сорулгаларны шуптузун күүседиринге бүзүрелдиин илереткен. Ол ышкаш 2018 чылда ведомствонуң мурнады боттандырар ажыл-чорудулгазының угланыышкынын айыткан.  </div>

<div style="text-align: justify;">Регионнуң девискээринде корум-чурумну болгаш хөй-ниитиниң айыыл чок чоруун хандырары, кем-херектерни истээриниң шынарын бедидери, эки турачы улусчу дружиналар-биле кады ажылдажылганы идепкейжидери, наркотиктер база чажыт арага садыглаашкынынга удур туржуру, хуу составтың аразында чурумну быжыглаары дээш, өске-даа ажылдар кол черде.  </div>

<div style="text-align: justify;">Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол сөс алгаш, Тыва Республиканың ИХЯ-зының ажыл-чорудулгазынга үнелелди берип, полицейжилерниң сорулгаларны күүседиринге берге айтырыгларын база айыткан.  </div>

<div style="text-align: justify;">«Регион болгаш округ деңнелинге бистиң республикада айыыл чок чоруктуң база корум-чурум камгалалының айтырыгларын чаңгыс эвес удаа сайгарып чугаалашкан. Эрге-чагырганың аңгы-аңгы деңнелиниң талазындан, база корум-чурум камгалаар органнар талазындан бодувусче улуг кичээнгейни шынап-ла негеп турарывысты шын миннир апаар – деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан. - 2012 чылда корум-чурум системазын эде тургузуп эгелээн үеден бээр, бүрүткеттинген кем-херектерниң саны эрткен чылдың деңнелинде ол-ла хевээр артканы хараадынчыг. Сөөлгү чылдарда кризистиң уржуу-биле чурттакчы чоннуң орулгазы эвээжээни кемниг херектер үүлгедиишкининиң деңнелинге багай салдарны чедиргенин демдеглээр апаар. 2015 биле 2016 чылдарда бистиң чурттуң экономиказынга Барыын чүктүң санкция ыйыдыышкыны, нефтиге делегей өртээниң батканы-биле рубльдиң садыглажыр аргазының кудулааны база акша-хөреңги кызыыдаан байдалда, регионнар амыдыраарынга чаңчыгарының берге үезин эртип турда, кем-херек үүлгедиишкиннери көвүдээн.</div>

<div style="text-align: justify;"> Амгы үеде байдал эки талаже өскерилген – күрүне социал политиканы таарыштыр тургусканындан ада-чурттуң экономиказы көдүрлүп эгелээн, чоннуң боттуг орулгалары көвүдээн. Кайы хире холбаалыын билбес мен, ындыг болзажок 2017 чылдың түңнелдерин анализтээрге, 2016 чылга деңнээрге корум-чурум үрээшкиннериниң саны эвээжеп, бүрүткеттинген кем-херектерниң ниити саны 6,9 хуу баткан (11668 тургаш, 10914). Мында аңгы-аңгы барымдаалар бар боор деп бодап тур мен. Чүнүң-даа мурнунда, корум-чурум үрээшкининге профилактиканы база криминал-биле демиселди кады чорутканывыста. Чуртта экономиктиг байдалдың ниити экижиишкини, социал төлевилелдеривис эки салдарлыг болганы ол. Республикавыста кем-херек үүлгедиинге удур ниити деңнелинде эки түңнелдерни хевээр арттырып, ону ам-даа эвээжедирин чедип алыр бис.  </div>

<div style="text-align: justify;">Шолбан Кара-оол өлүрүкчү херектерниң саны эвээжээнин айыткан. Чылдың түңнелдеринден алгаш көөрге, ол 25,9 хуу кызырылган (112 тургаш, 83).  </div>

<div style="text-align: justify;">Тываның Баштыңы бодунуң блогунда ИХЯ коллегиязының түңнелдерин бижээн:</div>

<div style="text-align: justify;">«<i>Эң-не кол чүүлдерни дораан сегирип алыры-биле, чаа көрүш чугула үнелиг. 2017 чылда бистиң ИХЯ-ның ажылын түңнээн коллегия хуралы ажылдаарының чаа деңнелинче үнүп болур арга барын тода көргүстү. Мээң билгеним, аңгы-аңгы билдингир чылдагааннар-биле полицияның чедир кылбаан чүүлдерин ажыттаар бодал А.А.Щурда чок. Тывада криминалдыг чорук экономиктиг байдалдан 100 хуу хамаарылгалыг деп санаары шуут меге. Сайыт бодунга чагыртканы кижилерге база ИХЯ-ның кезектериниң удуртукчуларының боттарынга оларның айтырыы, четпестери чүдел дээрзин айтып, тайылбырлады. Ындыг шыңгыы болгаш ажыл-агыйжы чугааны деткидим. Чедиишкинниг болгаш ат-алдар дээш албан хаап турар ажылдакчыларның ажылынга депшииринге, шынчы чорук болгаш улуг негелделиг болуру чугула деп бодум таламдан демдегледим. Кадрлар байдалының түңнел чогун чугааладым. Кудумчуларда полицейжилер, көдээде участок шагдаалары, ИХЯ системазында өске-даа ажылдакчылар чидии-биле чедишпейн турда, ээлеттинмээн хостуг олуттар барын чүү дээрил. Кадрлар политиказын эде көөрү негеттинип келген. Суурларда тутканывыс участок шагдааларынга бажыңнарны бүрүнү-биле ажыглап, көдээже полиция эглип келиринге бүзүрелим илереттим. Тываның барыын талазындан чажыт спирт киир сөөрткен орукту дуглаар дээш, республиканың акшазы-биле тускай садып алганывыс орук-патруль албанының көжүп чорур пунктузу дүн-хүн дивейн ажылдаар ужурлуг. «Аныяк өг-бүлеге кыштаг», биче суурларны хөгжүдери дээш, өске-даа социал чугула төлевилелдерниң боттаныышкынында полиция бодунуң бүрүн эргелери-биле бисти деткииринге бүзүрээр бис. ИХЯ-биле быжыг туттунчуп алгаш, суурларда арагалаашкынны, мал оорун, кем-херек үүлгедиишкиннерин базып болур бис».</i></div>