Тываның культура болгаш уран чүүл ажылдакчыларының съездизи болуп эрткен

Байырлыг байдалда ажыттынган кожууннуң чаа культура одаа съезидиниң киржикчилерин уткуп алган. Чоокку он чылдарда регионнуң социал-экономиктиг хөгжүлде планының кезээ — 2030 чылга чедир республикада культура болгаш уран чүүлдү сайзырадыр стратегияны аңаа сайгарган. Тываның Баштыңының даалгазы-биле белеткээн документ төлевилелин ТР-ниң культура сайыды Алдар Тамдын съездиде таныштырган. 

  Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол культура адырынга 2017 чылда Тывада федералдыг программа-биле туттунган 10 чаа көдээ культура бажыңнарының бирээзин ажыдып тургаш ону чугаалаан. Республикада культура албан черлерин чаартыры-биле холбашкан калбак ажылдар-биле чергелештир, ооң иштики ажыл-чорудулгазын эде тургузарын үе негеп келген деп, чазак даргазы айыткан. Регионнуң ниити хөгжүлдезиниң айтырыгларын шиитпирлээринге, бичии суурларны катап тургузарынга, көдээ чоннуң амыдырал-чуртталгазының шынарын экижидеринге, суурлардан хоорайже кижилерниң чоруурун эвээжедиринге, кижилерниң негелделерин көрүп, амгы үениң технологияларын калбаа-биле ажыглаар херек. 

Амгы үеде республикада 2 профессионал театр, филармония, 4 концерт организациязы, 173 библиотека, 5 филиалдыг национал музей, 144 культура-дыштанылга албан черлери, хуу кинотеатр, культура болгаш дыштанылганың парыгы дээш, 336 күрүне, муниципалдыг база хуу культура албан черлери ажылдап турарын сагындыраал. Ында 3672 кижи ажылдап турар, оларның 2365-жи, азы 64 хуузу чогаадыкчы ажылдакчылар, 1307 кижи – техниктиг ажылчыннар (36%). 

Республика бюджединден чылдың чарыгдалынче 1,3 млрд. ажыг рубльди чарыгдап турар, азы Тываның бюджединиң 7,3 хуузу. Регионнуң эрге-чагыргазы сөөлгү беш чылда культураның материал-техниктиг баазазын быжыглаарынче кичээнгейни углап, объектилер тударынче база капиталдыг септелге ажылдарынче 1 млрд. рубльди үндүрген. Ол акша-хөреңги-биле культураның 8 чаа объектизин туткан, 9 клубту эде чаарткан, 31-инге капиталдыг септелгени чоруткан, а 70-инге катап тургузуушкун ажылдарын кылган. Сарыг-Сеп, Баян-Кол, Эйлиг-Хем, Чаа-Суур, Ак-Даш, Дүрген, Белдир-Арыг, Дөң-Терезин, Кызыл-Даг, Кызыл-Мажалык, Булуң-Бажы, Бүрен-Хем суурларда чаа клубтар чонга бараан болуп эгелээн.  

 РФ-тиң Президентизиниң «май» чарлыктарының күүселдези-биле, 2017 чылда культура ажылдакчыларының шалыңы ортумаа-биле 24 345 рубль четкен (2012 чылда - 13773 рубль), азы регионда 27050 рубль түңнүг ортумак шалыңның 90 хуузу. Муниципалдыг культура бажыңнары 14 санныг автотранспорту алган, 26 клубтуң материал-техниктиг баазазын чаарткан. Уругларның уран чүүл школаларынга 4,4 млн. рубль акшага 242 хөгжүм херекселдерин садып берген. Федералдыг субсидия акшазы-биле библиомобильди саткан, 16 модельдиг көдээ библиотекаларны ажыдып, интернетче кирер компьютерлер-биле чепсеглээн.  

 Культураны хөгжүдеринче угландырган инвестиция бодунуң беримчезин бээр ужурлуг деп, Тываның Баштыңы айыткан. Албан чериниң дээштиг ажылын культура-чырыдыышкын ажыл-чорудулгазындан, бот-тывынгыр уран чүүлде хаара туттунган чогаадыкчы каттыжыышкыннарда кижилерниң санындан көөр. Көдээ клубтар кино көргүзери, концерттер база мөөрейлер организастаары дээн ышкаш чаңчыл болу берген хөглээшкинниг хемчеглерни кызыгаарлаар ужурлуг деп, Шолбан Кара-оол сагындырган. Ооң орнунга бодунуң суурун экижидеринге, амыдыралдың кадык овур-хевиринче хаара тударынга, ажыктыг эгелээшкиннерни боттандырарынга база хамааты идепкейжи чоруун көргүзеринге езулуг-ла «культура одаа» кылдыр ажылдаар ужурлуг. Культура ажылдакчыларының Сарыг-Сепке шуулганынга ол айтырыгларны шиитпирлээринге кандыг курлавырларны ажыглаарының дугайында ажык чугааны кылган. 

 Тываның Баштыңы съездиге киришкениниң дугайында бижээн:  

«Чаңгыс чыл дургузунда чаа, бүрүн дериттинген 13 Культура бажыңын тудуп алгынывыс – силер-биле бистиң ниити чедиишкинивис-тир, чаңгыс чер-чурттуглар. Суурларга клубтар, библиотекалар, өске-даа «культура одагларын» тударын уламчылаар бис, ындыг болзажок ук адыр бодунуң ажылын бүрүнү-биле эде чаартыр ужурлуг. Кижилерниң негелделерин көрүп, үе-биле деңге базар херек. Ынчангаш бөгүн Сарыг-Сепке (өрттенген клубтуң орнунда туткан чаа төпке) көдээ клуб эргелекчилеринден эгелээш, музей база библиотека ажылдакчыларын чыып, культура ажылдакчыларының съездизинге чурттакчы чоннуң аңгы-аңгы бөлүктерин хаара тудар ажылдың арга-хевирлерин боданып көөрүн чугаалаштывыс. Кандыг-бир «сылдыс» чедип кээрге көрүкчүлер аразында ооң мурнунда «көзүлбес» кижилерни эскерип болур. Ону көөрге, бистиң чогаадыкчы коллективтеривис, продюсерлер, организаторлар чаа мөгейикчилер дээш шоолуг ажылдавайн турары илдең. Бир эвес кижи бүрүзү дээш ажылдап эгелээр болза, чуртталга хайнып, кижилер элээн идепкейин көргүзүп эгелээр. Ажылды ындыг деңнелче көдүрер дизе, кадрларга чаа арга-хевирлерни өөредип, чаа көрүштү хевирлээр апаар. Культура ажылдакчылары чогаадыкчы кижилер болганда, ону дүрген болгаш эвээш чарыгдалдар-биле кылыптарынга бүзүрээр мен».