Уругларга солун, ажыктыг дыштанылга. Ону канчаар шынарлыг эрттирип болурул?

Кызылдың «Аныяк» өөредилге төвүнүң хуралдаар залынга Ниити-российжи улусчу фронтунуң «Чайгы уруглар дыштанылгазын канчаар солун болгаш таарымчалыг кылдыр организастап болурул?» күрүне-патриотчу клуву-биле кады чугаалажыышкын-шөлчүгешке республиканың чайгы дыштанылгазының дугайында санал-оналдар солчулгазы болуп эрткен.

Аңаа Тываның Өөредилге болгаш эртем, Аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле яамылары, Өг-бүле болгаш уруглар херектериниң талазы-биле агентилелдиң, Кызылдың мэриязының өөредилге талазы-биле департаментизиниң удуртукчулары, ада-иелер, өөреникчилер болгаш уруглар дыштанылгазын чорудары-биле сонуургалдыг улус хөйү-биле киришкен.

Шынап-ла, уругларның чайгы дыштанылгазын чедимчелиг, солун кылдыр канчаар организастап болурул? Школалар чанында хүндүскү лагерьлерге уруглар чүгле анаа-ла хүнзээр эвес, а чаа-чаа билиглер, арга-дуржулга солчулгазы болгаш иштики «делегейин» байыдып алыры болдунар бе? Профильдиг угланыышкынныг дыштанылга черлерин ажыдарының арга-дуржулгазы кандыгыл дээш, оон-даа өске уругларның дыштанылгазынга хамаарыштыр чидиг деп көрүп турары айтырыгларны чугаалажыышкын-шөлчүгешке сайгарган. Санал-онал солчулгазы, чугаалажыышкын дээн болганда, киржикчи бүрүзү бодунуң саналын киирип, сонуургаан айтырыын салыр аргалыг болган. 

Айтырыг: – Ада-иелер интернет таварыштыр кандыг сайттан чайгы уруглар дыштаныр лагерьлерниң база путевкаларның өртээниң дугайында медээни билип ап болурул?

Харыы: – Өөредилге яамызының албан-езузу-биле сайтызында уруглар дыштанылгазының даңзызындан билип ап болур.

Айтырыг: – Дыштанылга лагерьлеринге ажылдаары-биле кадрлар айтырыы кандыгыл?

Харыы: – 2013 чылда чайгы дыштанылга лагерьлеринге ажылдаары-биле 700 хире вожатыйны белеткеп өөреткен. Январь айдан эгелеп, специалистерни белеткээри-биле семинарларны чорудуп келген. База ол ышкаш лагерьлерже чүгле тускай белеткел өөредилгени эрткен специалистер ажылдап кирген бе деп чүүлдү мониторинг аргазы-биле хынап чорудар.  

Айтырыг: – Лагерьлерге ажылдаар ажылдакчыларның онза байдалдар талазы-биле белеткелиниң өөредиин канчаар чорудуп турарыл?

Харыы: – Семинарларга онза байдалдар талазы-биле адырдан тускай специалистер киржип, белеткел ажылын чоруткан.

Айтырыг: – Уруглар дыштаныр черлерниң айыыл чок чорук камгалалының талазы-биле ажыл кандыгыл?

Харыы: – Бо чылын тускай камгалакчы-таңныылдарны база өөреткен, ол ышкаш ИХЯ-биле кады ажылдажылганы база чорудуп турар бис.

Айтырыг:–Тывага 150 олуттуг чылды өттүр уруглар дыштаныр лагерь кажан ажыттынарыл?

Харыы: – Бо айтырыгга хамаарыштыр төлевилел ажыл чоруттунуп турар. Баштай лагерьниң турар чери тодараттына бээрге-ле, айтырыгны шиитпирлээр талазы-биле документация ажылы эгелээр. 

Тываның Херээженнер эвилелиниң даргазы Раиса Кужугет: «Бо чылын чайгы үе дүшкен-даа болза, ол долу эргезинче ам-даа кирбээн. Агаар-бойдусту көрүп тур силер, ынчангаш уруглар дыштаныр хоорайдан дашкаар лагерьлерниң чылыдылга талазы-биле айтырыгны база өөренип көөр болза эки деп бодаар мен» — деп, бодунуң саналын киирген.

Айтырыглар салдынып турар үеде, кадрлар талазы-биле чугаа эгелей бергенде, Петр Морозов лагерьлерге удуртукчу кижи томуйлаткан соонда, аңаа ооң чоок-кавы төрел-аймаандан улус ажылдай бээри чажыт эвес дээрзин база айыткан.  

Чугаалажыышкынның киржикчилериниң хөй кезии профильдиг лагерьлерниң дугайында сонуургап айтырган. Ол талазы-биле Кызылдың школаларының баазазында 4 дугаар чыл англи дыл өөренир угланыышкынныг ажылдап турар уруглар лагериниң дугайында лингвистиг чайгы дыштанылга лагериниң координатору Елена Байкалова мынчаар чугаалаан: «2010 чылдан эгелеп, чылдың-на школаларның баазазынга англи дыл угланыышкынныг уругларга лагерь ажылдап турар. Чылдың-на аңаа 50 уруг дыштаныр, ооң иштинде социал байдалы берге өг-бүлелерден 40 уруг халас, 10 кижи путевка садып алгаш дыштанып, ээлчег дургузунда англи дылды өөренип турар.Акшаландырыышкынны АКШ-тың күрүне департаментизинден ап турар». База ол ышкаш Кызылдың № 12 школазының баазазында шериг-патриотчу кижизидилге угланыышкынныг «Патриот» уруглар дыштаныр лагерь бо чылын 2 дугаар чыл ажылдап турар дугайында ук школаның кижизидилге талазы-биле директорнуң оралакчызы Елена Хардикова дыңнадып, видеороликти көргүскен. Аныяк-өскенге патриотчу кижизидилгени өөредир сорулга-биле ында 10-гу класстың оолдары барып турар. Шериг угланыышкынныг лагерьге оолдар дыштанылга биле амыдыралдың айыыл чок чоруунуң үндезини (ОБЖ) кичээлдеринге алган билиглерин быжыглавышаан, ажыктыг чүүл биле чаагай чүүлдү каттыштырып турары ол болуп турар.  

Профэвилелдер лагерьлеринге хамаарыштыр Профэвилелдер федерациязының даргазының оралакчызы Владимир Суван-оолдуң дыңнатканы-биле алырга, профэвилелге Чагытай, Орленок болгаш Дубинин лагерьлери хамааржыр. 2013 чылда профэвилелдер лагеринге 1500 хире уруг дыштандырары көрдүнүп турар. Ук лагерьлерниң өске дыштанылга черлеринден ылгалып турар чүүлү – хандырылга чүгле путевкаларның саткан өртээнден болуп турар. Ынчангаш өске лагерьлерниң акшаландырыышкыны (харыылап турар чогуур ведомстволардан) болу бээрге-ле, белеткел ажылдары эгелей бээр, а профэвилелдер лагерьлери саттынган путевкалардан кирген акша-хөреңгини манаар ужурга таваржыр болгаш, ажыттынар талазы-биле саадаашкынның ужуру ол болуп турар деп, Владимир Суван-оол тайылбырлаан. 

Ийи шак дургузунда чугаалажыышкын-шөлчүгешке киржикчи бүрүзү бодунуң санал-оналын киирип, ниити сайгарылгага идепкейлии-биле киришкен. Шупту саналдар бүрүткеттинген.

Валерия Конгар.
А-Х.Апыкааның тырттырган чуруу.
"Шын" солун № 66 2013 чылдың июнь 11.