Авиация талазы - биле база бир чедиишкин

Тываның төвү-биле чүг-ле агаар транспортунга харылзажыр ырак-узак булуңнарының чурттакчыларынга хамааты ужар чүүлдүң «Тываавиа» компаниязы тургустунган дугайында медээ өөрүнчүг болганы чугаажок.

Республиканың Орук-транспорт яамызының транспорт килдизиниң начальниги Ирина Романова-биле Тываның хамааты ужар чүүлүнүң катап тургустунуп турарының дугайында бистиң корреспондентивис Шаңгыр-оол Монгуш чугаалашкан.

— Ирина Вадимовна, Тываның хамааты ужур-чүүлүн катап тургузар дээш, кандыг ажылдарны кылып чорутканыл? Ооң баштайгы түңнелдери кандыгыл?

Республиканың хамааты ужар чүүлүн катап тургузары – Шолбан Кара-оол Тываның Чазааның Даргазы албан-дужаалга ажылдай бергенден бээр шиитпирлеп келген кончуг берге айтырыг, чүге дээрге кол-кол айтырыгларны федералдыг деңнелге шиитпирлээр болгаш ындыг. Чүгле Тывага эвес, а бүгү Россияга чер-черлерге агаар транспорту-биле чүък болгаш пассажирлер сөөртүлгези дыка эвээжээн, биче ужар чүүлдүң ажылы сандараан болгаш, федералдыг деңнелге база ол белен эвес айтырыг болган. Ажылды шупту деңнелдерге болгаш угланыышкыннарга чорудуп турган. Ол дээрге республиканың Орук-транспорт комплекизиниң яамызындан эгелээш, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң боду хууда Россияның Чазааның Даргазы Дмитрий Медведев, Президент Владимир Путин олар-биле бо айтырыг талазы-биле дугуржуушкуннарга чедир. Маңаа бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Күрү-не Думазының депутады Лариса Шойгуну база хаара тудуп турган. Ажыл чүгле Тываның хамааты ужар чүүлүн катап тургузар дээш эвес, бистиң кожаларывыста ужар чүүл бүдүрүлгелери-биле кады ажылдаар угланыышкынныг база чоруп турган. Чүге дээрге ол девискээрлер биле Тываның аразында агаар транспорт харылзаазын чүг- ле кады демниг ажылдап тургаш, боттандырып болур.

Дөрт чыл дургузунда кылып келген үр болгаш кончуг берге ажылывыстың түңнелдерин ап эгелей бердивис. Агаар транспорту-биле пассажирлер аргыштырарынга дузаламчы акшаны сөөлгү үеде ап келдивис. Кызыл – Красноярск – Москва хоорайлар аразынга пассажирлер сөөртүрүнге чиигелделерни ийи чыл дургузунда федералдыг төп берип турган. Маңаа назы-хар аайы-биле кызыгаарлаашкын езугаар 23 хар чедир болгаш 65 хардан өрү назылыг муң ажыг кижи чылдың-на ол чиигелдени ажыглаар аргалыг болган, ниитизи-биле Тываның 2 муң ажыг чурттакчылары. Кызылдан Москвага чедир 6 500 рубль-биле ужуп чедери улуг дуза-дыр. Россияның хамааты ужар чүүлүнде экижиишкиннерге идегээш, бо чылын база Кызыл – Москва аразынга ындыг рейсти ажыдар дээривиске, чаңгыс-даа авиакомпания бисти деткивейн барганы хомуданчыг. Бо рейсти катап тургузар, аңаа ужудар авиакомпанияны тывар дээш, ам-даа ажылдаар бис. Кызыл – Красноярск, Кызыл – Новосибирск аразынга пассажирлер аргыштырарынга чиигелделерни бо чылын алдывыс. Ол рейстерни «Красавиа» компания күүседип турар, ынчалза-даа бо компания камналганың оруунче кирип, рейс бүрүзүнге чиигелделиг үштен хөй эвес билеттерни садып, оларны оон хөй садарын боду өйлей берген. Чиигелделиг билеттер-биле пассажирлер аргыштырарынга биске деткимчени көргүзер авиакомпанияларны дилеп турар бис. Ындыг компанияларның бирээзи «Томскавиа» болду. Бо компания Кызыл – Новосибирск – Кызыл аразынга вторник, четверг, суббота хүннеринде июнь 18-те ужудуп эгелээр. Кызылдан ужуп үнери 14 шакта. Ол рейске шупту билеттер чиигелделиг. Билеттиң өртээ 3800 рубль. Бо дээрге эки өртек. Кызыл – Новосибирск аразынга автобус билединиң өртээ 3000 рубль болгай. 3800 рубльди төлээш, самолетка 2 шак ужудары, 24 шак дургузунда автобуска силгидип чорууру эвес-ле болгай, орукка чемнениринге база акша чарыгдаар. Кызыл – Красноярск аразынга бо-ла «Томскавиа» компания пассажирлер аргыштырылгазын удавас эгелээр, аңаа база шупту билеттер чиигелделиг.

Тываның иштинге болгаш оон дашкаар чиигелделиг билеттер-биле пасссажирлер аргыштырары — бистиң яамывыска оларның ажылдакчыларынга чаа чүүл. Ону белеткээри дыка берге. Кайы бир ужар чүүл компаниязын аңаа хаара тударда, чиигелделиг билеттер-биле аргыжар эргелиг хамаатылар кайда, каш санныгыл, оларны сөөртүрде кандыг хевирниң каш самолеттар херегил, кайы девискээрлерге аргыштырарыл дээш тодаргайлаар ужурлуг чүүлдер хөй.

Бистиң республикага чүъктер болгаш пассажирлер сөөртүлгезин Красноярскиниң «Аэрогео» бүдүрүлгези боттандырып келген. Тывада ооң филиалы бар. Ол мында элээн үр үе дургузунда бүзүрелдиг ажылдап турар. Пассажирлер аргыштырылгазын чагыг хевири-биле организастаар ужурга таварышкан бис, чүге дээрге доктаамал аргыштырылга боттандырар арга чок. Чиигелделерге дузаламчы акшаландырыышкынны пассажирлер аргыштырарынга дорт үндүрбейн, ону агаар транспорт бүдүрүлгелерин таварты чорудуп турар, азы оларга дузаламчы акшаны шилчидип бээр. Агаар транспорту улуг чарыгдалдарлыг аргыжылга хевири болгаш, ыңай-бээр чоруур дээн пассажирлерниң саны самолеттуң азы вертолеттуң олуттарының 60 хуузу чеде бээрге, ынчан агаар транспортун маршрутче үндүрүптер. Кунгуртуг, Тоора-Хем, Хамсара дээш ырак-узак девискээрлерниң тус чер администрациялары-биле доктаамал харылзаалыг бис. Пассажирлер чыглы бээрге, администрация биске чагыг киирерге, ынчан агаар транспортун чорудуптар. Чижээлээрге, Хамсарадан Тоора-Хемче өөреникчилер чедиреринге агаар транспорту херек деп чагыг бо хүннерде кирди, ону албан күүседир апаар бис.

— «Тываавиа» компания-биле «Шынның» номчукчуларын кыска таныштырып көрүңерем.

Чоокку үеде пассажирлер аргыштырылгазынга бистиң боттарывыстың, республиканың бодунуң авиакомпаниязы база боттандырып эгелээр. Ону тургузар дээш, элээн каш чылдар иштинде Тываның Чазаа биле Орук-транспорт комплекизиниң яамызы шудургу ажылдап келген. Ол үр болгаш берге ажыл болду. Тываның бодунуң авиакомпаниязын тургузар дээн сорулга херек кырында боттанып турары бо. «Тываавиа» компанияны тургузар дээн шиитпирге үндезин боор бадыткалдарны чыып, эргежок чугула документилерни ажылдап кылып, оларны эң бедик федералдыг деңнелделерге бүзүредип, бадыткап, камгалап, келир үениң ужар чүүл компаниязының материал-техниктиг баазазын быжыглап, агаар транспортунуң парыгын тургузуп, специалистерни өөредип, дыка улуг ажылды кылып чоруткан. Сорулга эрткен чылдан бээр херек кырында бүдүп эгелээн — ажыл-агый боттандырарының чөпшээрел сертификадын алган. Ол дээрге санитар ужар чүүл сорулгаларын күүседири, чүък сөөртүрү, арга-арыгларда агаар-бойдустуң, эң ылаңгыя өрт байдалын хайгаарап ужудары дээш, оон-даа өске.

Май айда коммерциялыг ажыл-чорудулга боттандырарының сертификадын алдывыс. Ол дээрге хамыктың мурнунда пассажирлер аргыштырылгазын чорудары-дыр. Бо сертификатты барымдаалап, пассажирлер аргыштырарының лицензиязын «Тываавиа» бүдүрүлге кылдырып алыр. Ынчан Тываның ырак-узак суурларының аразынга пассажирлерни агаар транспорту-биле доктаамал аргыштырып болур апаар. Кунгуртуг, Тожунуң автотранспорт оруу ажыттынмаан суурлары, чайын Yш-Белдир курорт-биле агаар харылзаазы доктаамал апаары чугаажок. Бистиң ужар чүүл компаниявыста үш АН-2 самолет, ийи вертолет бар. Оларның санын көвүдедир, чаарттынган дериг-херекселдерлиг самолеттарны садып алыр дээш, моон соңгаар ажылдаар апаар. Тывада сайгарлыкчы чорук сайзырап турар болганда, ужар чүүл бүдүрүлгези коммерция үндезизинге акша-төгерикти база ажылдап ап болур. Ындыг арга бар, Хамсарадан балык сөөртүп алыры-биле агаар транспортун чагыдып ап турган. Чайгы үеде Тывага туристер хөй кээп, агаар транспортун чагыдып ап турарлар.

«Тываавиа» компанияның тургустунганы, ооң ажылдап эгелээни чүгле пассажирлер аргыштырылгазынга эвес, а респубиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезинде база бир чедиишкин-дир.

И.Романованың тырттырган чуруу.

"Шын" солун № 65 2013 чылдың июнь 8.