«Тываавиа» ужудуушкуннарны эгелээр

Агаар транспорту-биле чүъктер болгаш пассажирлер сөөртүлгезин республиканың иштинге болгаш оон дашкаар девискээрлерже эгелээринге Тыва база катап белен. Күрүнениң федералдыг унитарлыг «Тываавиа» бүдүрүлге 2007 чылда бодунуң ажыл-чорудулгазын соксаткан соонда чеди чыл эрткенде, ооң орнунга Тываның Чазааның катап тургусканы «Тываавиа» авиакомпания Россавиациядан чүъктер болгаш пассажирлер сөөртүрүнге чөпшээрелди май 29-та алган.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолга ол өөрүнчүг медээни республиканың орук-транспорт комплекизиниң сайыды Олег Косоротов ажылчын ужуражыышкын үезинде дыңнаткан. Ооң чугаазы-биле алырга, республика иштинге болгаш кожа девискээрлерже пассажирлер болгаш чүъктер сөөртүлгезин Тываның ужудукчулары агаар транспорту-биле эгелээринге эргежок чугула сөөлгү документ – лицензия алыры арткан.

Агаар транспортун ажыглаар талазы-биле төлевилелди чедиишкинниг боттандырыптар болза, Тываның агаар ужар чүүлүнүң катап төрүттүнгени ол деп санап болур дээрзин, Шолбан Кара-оол демдеглээн. Чоокку үеге чедир агаар транспорту-биле сөөртүлгелерни кожаларывыс девискээрлерниң авиабүдүрүлгелериниң дузазы-биле чорудуп турда, орулгалар эвээш болганы-биле ол авиакомпаниялар Тываның рыногун каггаш чоруп турган. Чаа тургустунган «Тываавиа» компания чүгле орулга дээш эвес, а республиканың чурттакчы чонунуң эрге-ажыы дээш ажылдаар, Тывага хамааты ужар чүүлдү сайзырадырынга сонуургалдыг, республиканың хөгжүлдезинге улуг ужур-дузалыг бүдүрүлге боор дээрзинге Тываның Чазаа идегеп турар.

«Кызыл» аэропорттуң ажыл-агый четкизин сайзырадырының, самолеттар хонар болгаш ужуп үнер шөлдү чаартырының айтырыгларын Шолбан Кара-оол сайыт Олег Косоротов-биле сайгарып чугаалашкан. Ол ажылдарны Россавиация 2014-2016 чылдарда чорудар деп турарын сайыт дыңнадырга, ындыг хуусаага Чазак Даргазы таарзынмаан, бо хуусааны оода ийи чыл чедир кызырар деп саналды үндүрген. Ынчангаш орук-транспорт комплекизиниң сайыдынга, бо комплекс дээш харыысалгалыг бодунуң бирги оралакчызы Шолбан-оол Иргитке Россавиацияның удуртулгазынга киирер эргежок чугула документилерни белеткээр даалганы берген. «Кызыл» аэропортту күрүнениң федералдыг бүдүрүлгезинге хамаарыштырып кааны Тывага улуг аргаларны берип турарын, Шолбан Кара-оол ужуражыышкын үезинде демдеглээн. Ону эргелеп-башкарарынга чылдың-на 64 миллион рубльди федералдыг бюджеттен үндүрүп бээр. «Бистиң бүдүрүлгевистиң өнчү-хөреңгизиниң бүдүн-бүрүнүнче улуг кичээнгейни салырын, ооң ажылын шыңгыы тударын силерден дилээр-дир мен, Олег Николаевич – деп, Ш.В.Кара-оол чугаалаан. – Федералдыг өнчү деп чүве бисти оожургатпас ужурлуг. Саң-хөө херектерин доктаамал хыналдага тургузуңар, ажылдакчыларның ажыл төлевиринге өрелер чок боорун хайгаараңар. Бүдүрүлгениң кадр составынга кичээнгейлиг болуңар».

2008 чылда күрүнениң федералдыг унитарлыг бүдүрүлге «Тыва авиашугумнар» саң-хөө сандараашкынының байдалынга турган. Чаа аэровокзалдыг аэропорт комплекизин чидирип, агаар транспортунуң кандыг-даа харылзаазы чок девискээр кылдыр Тыва артып каап боор турган. «Даглыг черде, даштыкы чурт-биле кызыгаарлашкак республика Россияның өске девискээрлери-биле чүгле М-54 автомагистраль-биле транспорт харылзаалыг болганда, агаар транспорту-биле харылзаа чок кылдыр арттырып каап болбас турган – деп, Олег Косоротов сактып чугаалаан. – Саң-хөөнүң ындыг берге байдалы турза-даа, республиканың Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оол бүдүрүлгениң өнчү-хөреңгизин девискээрниң өнчү-хөреңгизи кылдыр садып алыр деп шиитпирни хүлээп алган. Ооң баазазынга «Аэропорт Кызыл» күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгезин тургускаш, ажыл-чорудулгазын деткиири-биле девискээр бюджединден 14-16 миллион рубльди дузаламчыга берген. Шак ынчаар бүдүрүлгени камгалап алган. Ындыг-даа болза, янзы-бүрү чылдагааннарның (ооң иштинде чүък болгаш пассажир сөөртүлгезиниң эвээжи) уржуунда ону сайзырадыр болгаш ажыл-биле хандырар арга чок турган».

Федералдыг болгаш девискээр бюджеттеринден алган дузаламчы акша-хөреңги хүн бүрүнүң чарыгдалдарынче үнүп турган. Хөгжүлдеге киирер бодунуң акша-хөреңгизи чок болганындан аэропорттуң материал-техниктиг баазазын чаартыр, ооң бажың-балгадын, дериг-херекселин чогууру-биле ажыглаар арганы бербейн келген. Аэропортту камгалап арттырарының чаңгыс аргазы федералдыг күрүне бүдүрүлгезин тургузары деп Тываның Чазаа эки билип, ону тургузар дугайында шиитпирни хүлээп алган. Ол шиитпирниң үндезинниин федералдыг деңнелге бадыткаары, боттандырарын чедип алыры республиканың Баштыңындан чайгылыш чок туруштуг чорукту, федералдыг органнарга киирер эргежок чугула документилерни белеткээринге болгаш федералдыг деңнелге дугуржурунга, камгалап алырынга ооң командазының специалистеринден билдилиг болгаш демниг ажылды негээн. Баштай күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгезиниң орнунга күрүнениң федералдыг унитарлыг бүдүрүлгези «Аэропорт Кызылды» тургускан, ооң соонда федералдыг казна бүдүрүлгезин тургузар талазы-биле нарын ажылды эгелээш, бо чылын чедиишкинниг дооскан. Албан-езузу-биле эде бүрүткедип алган соонда федералдыг казна бүдүрүлгези «Аэропорт Кызыл» федералдыг бюджеттен акшаландырыышкынны ап эгелээр.

Аэропортту федералдыг деңнелче шилчиткени «Россияның транспорт системазын сайзырадыр» Федералдыг тускай сорулгалыг программа езугаар Кызылда аэропортту чаартырының төлевилелин долузу-биле боттандырарынга магадылал болган. Төлевилелиниң ниити хемчээли 3 млрд. 184,6 млн. рубль (федералдыг бюджеттен – 1 млрд. 399,0 млн. рубль, республика бюджединден – 220,2 млн. рубль, инвесторнуң – 1 млрд.565,3 млн. рубль) . Аэропорт комплекизиниң, самолеттар хонар болгаш ужуп үнер шөлүнден эгелээш, барык шупту объектилерин чаартып, амгы үениң агаар судноларын хүлээп алыр материал-техниктиг байдалды тургузары – төлевилелдиң төнчү сорулгазы. Төлевилелдиң шинчилел ажылдарын чорударынга 70 миллион рубльди 2013 чылда федералдыг бюджеттен үндүрген. Тываның Орук-транспорт комплекизиниң яамызы төлевилелдиң документилерин ажылдап кылырынга техниктиг негелделерни белеткээн, оларны амгы үеде Россавиацияда сайгарып көрүп турар. Төлевилелдиң 2012-2013 чылдарда ажылдарынга республика бюджединде 23,02 миллион рубльди тускайлап каан, 17,5 миллион рубль-биле херек кырында акшаландырган.