Тываның Сүт-Хөл кожууннуң Ак-Даш суурда чоннуң үрде манааны культура бажыңын тудуп турар

Суурнуң хоочун чурттакчызы үжен чылда манап келген тудуун барык хүннүң чыгыы барып көөрүн чугаалаан.

 "Оолдар дыка-ла щылыпкын, дыш албайн ажылдаар-дыр. Материалдар четчир болгаш ажыл хайымныг. Хөгжүлдениң ындыг программаларының бары дыка эки-дир. Чазак отчедун таныштырып кээрге-ле, чаа клубтан тудуп бээрин дилеп турганывыс, шын. Манап алдывыс. Чаа культура бажыңынга бодум база дыка өөрүп тур мен. Өөрүшкүмден чаа сценага танцылаар чыгыы-дыр мен» - деп, Саян-оол Дамдын-оолович өөрүшкүзүн үлешкен. 

Ак-Даштың клуб тудуу шынап-ла узун төөгүлүг. 90 чылдар эгезинде чаа тудугну эгелээр оралдажыышкыннар турган, ындыг болзажок акшаландырыышкын чок болганындан, айтырыг ажык хевээр арткан. Бо чылын Тыва Республика "100 көдээ клуб" федералдыг программаже кирген. Регионнуң Чазаа 8 млн. рубльди боду немей акшаландыргаш, Россияның Культура яамызынга 150 млн. рубльди камгалап алган. Ол акша-хөреңги-биле чаа 5 культура бажыңын тудуп, 5 көдээ клубтарга капиталдыг септелгени кылып турар.  

Ак-Даш суурда клуб тудуун тудар аукционну хуу сайгарлыкчы Алексей Сымчаан ойнап алган. Ында ам 18 кижи ажылдап турар, оларның 12-зи - тус черниң чурттакчылары.

 «Полистеролбетон деп чаа тудуг материалын ажыглап тур бис. Сөөлгү үеде ону тудуг ажылдарында калбаа-биле ажыглап турар, ындыг болзажок өске регионнардан ону эккеп турар. Тес-Хем кожуунда хуу бүдүрүкчүден садып ап турар бис. Материалдар четчир. Суурнуң чону сонуургап кээп, дузалажып-даа турар. Маңаа төрүттүнгеш, школаны дооскан мен. Төрээн сууруңда бир-ле чаа тудугну тудары дег эки чүве кайдал» - деп, тудугнуң бригадири Дембек Ооржак чугаалаан. 

Бригада тудуг тударынга мергежээн. Көвүрүг-даа туткан, эптээр ажылдарны-даа кылган. Культура адырындан көөр болза, эрткен чылдың ажыглалда кирген Чаа-Хөлдүң Культура бажыңын тудушкан. Кожууннуң культура эргелели тудугжуларның ажылынга харыысалгалыын демдеглээн. Күрүне керээзин чарган ол-ла хүн – бо чылдың июльда ажылынче шымнып кирген.  

"Ажылдар графикти мурнап чоруп олурар. Материалдар-биле хандырылга озал чок. Удавас чылыдылга системазын кожуп эгелээр. Театр олуттарын база сцена хептерин чагаан. Ак-Даштың чону уран-чогаадыкчы, кожууннуң бот-тывынгыр көрүлделеринге доктаамал шаңналдыг черлерни ээлеп турар. Чоннуң идепкейлиин өөренип көргеш, чаа культура бажыңын тударын шиитпирлээнивис ол. Уруглар садының чаштарындан эгелээш хоочуннарга чедир шуптузун клуб ажыдыышкынында хаара тудар бис» - деп, Сүт-Хөл кожууннуң культура эргелелиниң удуртукчузу Нелля Кудерек чугаалаан. 

Суурда хореография эки сайзыраан болгаш, чаа Культура бажыңы анаа турбазын Нелля Кудерек чугаалаан. Бөлгүмнер ажылдап турар, аас чогаалының дээш турум коллективтер бар. 

«Бистиң сууруста 662 кижи чурттап турар. Ам-на күзеливис бүткен. Тудугнуң кайы хире чоруп турарын хүннүң чыгыы барып көөр-дүр бис. Ажыл шалыпкын чоруп турарынга амырап тур бис. Доктаамал ажыл чок, суурувустуң эр кижилери ында хаара туттунган. Тудуг ажылдарынга, дерип-каастаарынга, чоок кавының девискээрин чаагайжыдарынга 15 млн. ажыг рубльди тускайлаан. Боттарывыс база чаагайжыдар бис. Ажыдыышкынга бүдүү белеткенип, планны тургузуп алдывыс. Суурнуң улуг байырлалы болур» - деп, Ак-Даш суму чагыргазының даргазы Таисия Ондар сонуургаткан.

Амгы клубтуң тудуу 1954 чылда туткан тудугдан ырак эвесте. Баштай аңаа колхоз конторазы, школа турган, оон ону клубка берген. Билдингир артистер кээрге 50 олуттуг клубка чон сыңмас, ынчангаш чон боттарының сандайларын тудуп алыры чаңчыл. Чаа Культура бажыңын ажыглалга киириптер-даа болза,клубту салбас бодалдыг. "Ажыглаар аргазын тыптар бис» - деп, ак-дашчылар чугаалаан.

 "10 культура бажыңы" төлевилел чорудуу-биле Сарыг-Септе эң улуг объектини тудуп турарын сагындыраал. Ол 250 олутка санаан Культура төвү болур. А Сүт-Хөлдүң Ак-Дашта, Кызыл кожууннуң Баян-Колда, Улуг-Хемниң Эйлиг-Хемде, Өвүр кожууннуң Чаа-Суурда 80 олуттуг көдээ культура бажыңнарын тудуп турар. Төлевилел-биле культураның 5 объектизинге капиталдыг септелгени кылыры көрдүнген. Дөң-Терезин суурда Культура бажыңы сентябрь эгезинде ажыттынган. Таңды кожууннуң Дүргенде, Тес-Хем кожууннуң Белдир-Арыгда, Чаа-Хөлдүң Кызыл-Дагда көдээ клубтарны база Барыын-Хемчик кожууннуң Кызыл-Мажалыкта Культура ордузун эде чаартып септээр ажылдар ам-даа уламчылавышаан.