Виталий Горичев: Тываны кырлап чондурар алмаз дээр мен

 - Элээн каш объективтиг база субъективтиг чылдагааннар ужун Тыва дугайында шынга дүүшпес бодалдар бар. Бүгү чуртта ышкаш, республикага база 90 чылдарда дыка берге турган. Ниити сандараашкын, орус чоннуң калбаа-биле чоруп эгелээни, экономиканың хожудаңгайы Тываны чурттуң эң-не кошкак болгаш ядыы регионунуң санынга эккелген. А Тыва национал республика болганы, байдалды оон-даа нарыыдаткен. Ындыг болзажок, 90 чылдарның Тывазы биле бөгүнгү Тыва – көңгүс ийи аңгы, ылгалдыг. Мен Тываны, лидер регионнуң төлептиг черин ээлеп болур, кырлап чондурар алмаз-дыр дээр мен. Ону чедип алыр дээш республика баштыңының командазы дыка хөйнү кылып турар. 

  Тыва – Менделеевтиң таблицазында бар шупту ажыктыг казымалдарының шыгжамыры. Бөгүнде Тывада он-он улуг болгаш ортумак хемчээлдиг чыдыннар шинчилеттинген. Ол дээрге хөмүр, алдын, мөңгүн, чес, мөңгүн-суу, молибден, свинец, цинк, кобальт, никель, ак-демир, литий дээш, өске-даа ховар металлдар болгаш ажыктыг казымалдар-дыр. Ак-Сугнуң чес-порфирлиг чыдыны; Кызыл-Таштыгның свинец-цинк концентраттыг чыдыны; Тарданның рудалыг алдын чыдыны; Ак-Довурактың хризотил-асбест чыдыны; Баян-Колдуң нефелинниг рудалар (гелий, рубидий) чыдыны дээш, элээн каш улуг чыдыннар шинчилеттинген, үлетпүр тывыжын чорударынга белен. Республикада хөмүр-даштың курлавыры канчаар-даа аажок хөй, металлургияга ажыглаар «Ж» марканың кокстуг даш хөмүрүнүң 16 миллиард чыдыны барын эксперттер санаан.

  Тываның байлак минералдыг чиг эт баазазы бедик орулгалыг бүдүрүлгелерни тургузарынга үндезинни тургузуп турар. Бөгүн республикада ада-чурттуң болгаш даштыкының башкарыкчы компаниялары: «Северсталь», «Евраз групп», «ТЭПК», «ENӨ», «Хэйлунцзянның даг-руда компания» (Кыдат), «Central Asia Gold» швед корпорация чыдыннарны шиңгээдип болбаазырадыр лизенцияны алгаш, инвестиция төлевилелдеринче 43 млрд. рубльди салгаш, ажылдап турарлар. Транспорт харылзааның кошкаа, ылаңгыя демир-оруктуң чогу, автомобиль оруунуң чедир сайзаравааны, электри энергиязының чедишпези - тывыш ажылында бүдүрүлгелерниң бүдүрүкчү чоруун саададып турар. Бо чылдагааннар Тываның минералдыг чиг эт баазазын шиңгээдирин, инвестиция киирилдезин кызыгаарлап, национал экономикада база регионнар аразының харылзаазында болгаш республиканың шапкын хөгжүлдезинде моондакты тургузуп турар.

 Бөгүн республика экономиктиг бурунгаар базымны кылыр дээш боттуг аргаларны дилеп турар. Губернаторнуң командазы демир-орук, автомобиль, авиация, энергетика инфраструктуразының талазы-биле төлевилелдерни бурунгаарладыры-биле идепкейлиг ажылда. Регионнуң кызыгаар чоогу байдалын өөренип көргеш, Моол, Кыдаттың соңгу можулары-биле кады ажылдажылганы шапкынчыткан. 

  Ам планда – демир-орук тудары көрдүнген. Стретегтиг көрүш-биле алгаш, М-54 федералдыг оруктуң республика иштинде угланыышкынын 2017 чылдың эгезинде өскерткен. Аэропорт комплекизиниң чаартылгазы адакталган, ооң соонда ол делегей чергелиг статусту алыр. Удавас амгы үениң 5 сылдыстыг отели ажыглалга кирер. Республикада туризм хөгжүлдезинде улуг ужур-уткалыг транспорт төлевилелдери-биле чергелештир, ол төлевилел чугула идигни бээр. Тываны катаптаттынмас болдурган ооң бойдус чурумалындан аңгыда, сорунзалыг болуушкуннар-биле ол байлак: хөгжүм болгаш чүдүлгениң делегей фестивалы, «Азия төвүнде Хөөмей» делегей фестивалы, Каа-Хемде орус культураның фестивалы, малчыннарның Наадым байырлалы, тыва хой эъдинден аъш-чем фестивалы. Азияның географтыг төвү мында, күчүлүг Енисей моон ужукталган. Тываның делегейде сурагжаан эртинези – Тожу мында, «Убсануур ыйгылаажы» заповедник дээш, онзагай болгаш солун чүүлдер хөй.

 Регионга чедери берге-даа болза, чоннуң күш-ажылга ынаа, губернаторнуң болгаш ооң командазының могаг-шылаг чогу болгаш тура-соруктуу, алдар-аттыг чаңгыс чер-чуртуу, РФ-тиң камгалал сайыды Сергей Шойгунуң дузазы болгаш деткимчези-биле Тыва амыдырап, хөгжүвүшаан. Президент Путин Тывага дыштанырга ынак болгаш, регионга боттуг деткимчени көргүзүп турар. 

  regcomment.ru