Россияның Националдар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилелдиң удуртукчузунуң оралакчызы Андрей Меженько Тыва дугайында

 Националдар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилелдиң удуртукчузунуң оралакчызы август 13-тен 15-ке чедир Тыва Республикага кээп чораан. Ол Республика хүнүнге болгаш малчыннарның Наадым байырлалынга тураскааткан хемчеглерге киржип, ажылчын ужуражылгаларны эрттирген. 

 Өглер хоорайжыгажынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол-биле ужуражып, аяк шайны артап ора, шиитпирлеттинген айтырыгларны база чаа ажыл планын сайгарып чугаалашканы - ооң бир кол кезээ болган.

  Бо чылдың мартта Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол НХФА-ның удуртукчузу Игорь Баринов-биле ужурашканын, ооң мурнунда, чартык чыл бурунгаар, ооң өске оралакчызы Павел Семенов база Тывага кээп чораанын сагындыраал. Тываның Чазаа болгаш Националдар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилелдиң аразында быжыг харылзаа тургустунган.

  «Бистиң бот-тускайлаң болгаш хөй талалыг Тывавысты бир-ле кижи таварыштыр эвес, а боттарының сонуургалы, сеткилиниң ханызы-биле ырактан мында, кол күрүне байырлалдарының үезинде, магадап чедип келген аалчыларывыс эң хүндүткелдиг. Националдар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилелдиң удуртукчузунуң оралакчызы А.В. Меженько-биле ужуражылгавыска таарзындым. НХФА-ның удуртукчуларының найыралчы ажыл-албаны чаагай чаңчыл апарган. Ажыл-агыйжы айтырыгларны сайгарып, таарымчалыг шиитпирлерни хүлээп, эки чүүлдү ажыктыг кылдыр эрттирип турарывысты шыны-биле чугаалайн. Ажык чугаазы база республикага дузалажыр күзел-соруу дээш четтирдивис, Андрей Владимирович» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң блогунда бижээн. 

 Националдар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилелдиң удуртукчузунуң оралакчызы Андрей Меженько Тывага аян-чоруунуң түңнелдериниң дугайында «Тува 24» телеканалга чугаалаан.  

 - Тываның Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оолдуң чалалгазы-биле Тывада келген мен. Республика хүнү, Малчыннар хүнү дээш, дыка хөй хемчеглерге киржири планнаттынган. Бистиң агентилелдиң ажыл угланыышкыннары хөй, чүге дизе субъектилерде кижилерниң канчаар амыдырап-чурттап турарын билген турар ужурлуг бис. Федералдыг төп-биле Россия Федерациязының чедери берге субъектизиниң аразында ылгал турбазын дээш, кандыг чидиг айтырыглар барын, чедиишкиннери кандыгыл дээрзин билип алыр дээш, кижилер-биле ужуражып, чугаалажып, аңгы-аңгы регионнарже үнүп турар бис. 

 - Тывада онзагай ол байырлал хүннерде онза-солун чүнү көрдүңер? 

 - Малчыннар хүнү болур Наадым байырлалы - республикада эң кол байырлал деп билдим. Үндезин чоннуң хөй кезии көшкүн амыдыралды, одарладыр мал ажыл-агыйын ижеп турар. Чүгле бо республикада ол ужур-чаңчыл кадагалаттынып арткан хевирлиг-дир. Хой эъдиниң фестивалында малчыннар-биле чугаалажып тура, кайгамчык кижилерни танып алдым, республиканың кол байлаа – ооң чону дээрзинге бүзүрээр мен. Чүгле ажылдап эвес, а дыштанып база билир ажыл-ишчи чону-дур. Боттарының культурлуг национал чаңчылдарын арттырган культурлуг аңгы-аңгы хемчеглер-биле дыштанылга хүннерин каастап эрттирери чонга чугула херек.  

  - Агентилел-биле дыка сырый ажылдап турар бис. Агентилелдиң тургустунган бирги хүнүнден-не эгелеп деп болур. Субъект бүрүзүнге ындыг айтырыглар-биле ажылдаар ведомство херек. Республика Баштыңының ындыг ведомствону тургузар дээн шиитпири чөптүг. Кады сырый ажылдажылгавыс билчилгелиг. Сибирь федералдыг округда эртип турар семинар-чыыштарның аңгы-аңгы шөлдеринге чаңгыс эвес удаа ужурашкан бис. Шагда-ла чалап келген чүве, ам-на республикада келгеним бо. Эртенги хүнде билет садып алганымга хомудап тур мен, оон башка ам-даа 2-3 хүннү күзелдиим-биле маңаа эрттирер ийик мен. Бо черге дыка таарзындым. Баштайгы ийи хонуумда-ла ынакшый берген мен деп болур.  

 - Тываның чурттакчы чонунуң тургузуун көрүп, националдар аразында хамаарылга мында дүшкүүрлүг дээн хоп чугаалар бо-ла үнүп келири чажыт эвес. Ол талазы-биле силерниң бодалыңар? 

 - Ол шупту анаа-ла хоп чугаалар деп, боттарыңар чугаалап тур силер. Кижилер канчаар чурттап турарын билип алыр дизе, чугаалар дыңнавайн, чедип келгеш, боду көргени дээре. Мен ынчаар кылдым. Республика дыка эп-найыралдыг-дыр. Бөгүн чыскаалга киржип, чурттакчы чон-биле чугаалаштым. Ийи хүн дыштанырын чарлап, байырлал шинчини тургусканы эки-дир. Республикада чурттап турар чоннарга мындыг хемчеглерге киржир арганы бергени дээш, Шолбан Валерьевичиге четтирдивис. Бөгүн хүреш маргылдаазы болду, регионнарда ону аңгы-аңгы адаар-даа болза, дүрүмнери дөмей ышкаш чүве. Эң-не кол чүве Россияның өске регионнарындан, даштыкы чурттардан аалчылар Азия төвүн сонуургап кээр, чон аразында харылзажыр кылдыр байырлал хемчеглерин эрттирер херек. Азияның төвү болганда, кожа күрүнерлерден, кожа-хелбээ регионнардан чоннарны мөөңнээр тодаргай хүлээлгелиг, Азий диптиң езулуг төвү болур ужурлуг. Ол кончуг чугула.

  - Силерниң найысылалыңарга агаарлап чорааш, кежээки үеде тырттырдым. Дыка эки чуруктар болган. Күчүлүг Улуг-Хемниң эриинде тураскаал кайгамчык-дыр. Азияның төвүнге дүүшкен, ону скульптор дамчыдып шыдаан деп санаар мен. 

 - Тывага, бо байырлалдар хүннеринде, даштыкы аалчылар база өске регионнардан туристер-биле ужураштыңар бе? 

 - Мен олар-биле самолетка кады ужуп келдим. Байырлалче кел чыткан оларның өөрүшкүзүн көрдүм. Даштыкылар дыка ажык улус. Бистиң-биле ужуп кел чыткан делегация - «Хөөмей» фестивалының концертинге киржир хөгжүмчүлер болган. Хой эъдинден фестиваль үезинде оларга ужураштым. Көрген чүүлдерин кайгап ханмаан деп бодаар мен. Россияның эң ыраккы булуңунда мындыг кайгамчык оран, онзагай кижилер чурттап турарын көөр бис деп манаваан боор. Азы культурлуг «шок» болган деп бодаар мен.

 - Тыва Республиканы сонуургап көөрүн ам кижи бүрүзүнге сүмелээр мен. Дыштанып-даа, аралажып-даа, культурлуг хемчеглерже-даа. Националдар херектериниң талазы-биле агентилел-биле кады бо чылын болур база келир чылдың хемчеглеринче чалаар даштыкы аалч