Тываның ногаажыдылга талазы-биле муниципалдыг тургузуглар ортузунда рейтингизи

 Бойдуста шупту чүве бот-боттарындан холбаалыг, ынчангаш экология айтырыгларын шиитпирлээри-биле кадыг болгаш суук боктардан санитарлыг ашталганы чорудуп, ыяштар олуртуру ышкаш, ногаажыдылга ажылын кылыры чугула. Тыва Республиканың бойдус курлавырлары болгаш экология яамызы «Тыва Республиканың девискээринде парник хейлер үндүрериниң хемчээлин кызырары» мурнады боттандырар регион төлевилелин боттандырып турар. ТР-ниң муниципалдыг тургузугларының девискээринге ногаан өзүмнер шөлдерин улгаттырары - төлевилелдиң өзек көргүзүглериниң бирээзи.  

 Шупту үнүштер кислородту ылгап үндүрүп турарын, а арга-арыг бистиң планетавыстың озоннуг кезээниң айыыл чок кезииниң хандырыкчызы дээрзин школадан тура билир бис. Ынчангаш Экология чылында ногаажыдылга айтырыы чугула черни ээлээн. Тываның Чазааның болгаш Бойдус яамызының кыйгырыын муниципалдыг тургузуглар шупту чүүлдүгзүнген. Республиканың шупту кожууннары база хоорайлары «Арга-арыг олуртурунуң бүгү-российжи хүнү», «Тиилелгениң ыяжы», «Ногаан Россия» деп бүгү-российжи акцияларда киржип турар.  

 Чазын болгаш күзүн ыяштар өзүмнерин олуртурун планнаан. Республиканың кожууннарының хөй кезии май 15-ке чедир ногаажыдылга ажылын дооскан. Тере-Хөл биле Мөңгүн-Тайга кожууннарда агаар-бойдустуң байдалы, чер доң болганы-биле, ыяштар олуртулгазын элээн соңгаарлаткан. Чамдык кожууннар эвээш санныг өзүмнерни олурткан. 

 Республиканың муниципалдыг тургузуглар ортузунда ногаажыдылга талазы-биле рейтингизи  

 № Муниципалдыг тургузуг (кожуун); Суурларның ады; Олурткан үези; Кожуунда, хоорайда олурткан ыяштарының саны 

  1. Кызыл хоорай; Бүдүн хоорайда; Май 1-15; 3492  

2. Кызыл кожуун Каа-Хем; Кара-Хаак, Черби, Терлиг-Хая, Кур-Чер, Ээрбек, Шамбалыг, Сук-Пак суурлар; апрель 15-тен; 3317 

3. Каа-Хем; Сарыг-Сеп, Суг-Бажы, Бүрен-Хем, Кундустуг, Бояровка, Көк-Хаак, Дерзиг-Аксы, Бүрен-Аксы, Бүрен-Бай-Хаак, Ильинка, Сизим; апрель 15-тен; 1412 

4. Чөөн-Хемчик; Чадаана хоорай, Бажың-Алаак, Чыраа-Бажы, Чыргакы; апрель 5-15: 745 

5. Улуг-Хем; Шагаан-Арыг, Арыскан; 22.04.2017ч.; 520 

 6. Бай-Тайга; Тээли; май 15-ке чедир; 449  

7. Чеди-Хөл; Хову-Аксы; апрель 22 (чамдыызынга май 5-ке чедир); 348

 8. Тес-Хем; Самагалтай, Чыргаланды, Шуурмак, Берт-Даг, Ак-Эрик, О-Шынаа, Ү-Шынаа; апрель 5-тен дыштаныр хүннерде; 340  

9. Чаа-Хөл; Чаа-Хөл, Ак-Дуруг, Булуң-Терек, Шаңчы; апрель 18-19; 330 

10. Барыын-Хемчик; Кызыл-Мажалык; апрель 27-28; 230  

11. Таңды; Бай-Хаак, Успенка, Межегей, Дүрген, Кочетов; апрель 15; 212

 12. Ак-Довурак; 204 

 13. Бии-Хем; Тарлаг, Аржаан, Хадың, Уюк, Суш, Сесерлиг; апрель 15; 182 

14. Сүт-Хөл; Алдын-Маадыр, Ак-Даш, Бора-Тайга, Кара-Чыраа, Кызыл-Тайга, Ишкин, Суг-Аксы; апрель 15; 177

 15. Өвүр; Хандагайты, Солчур, Сарыг-Хөл, Чаа-Суур, Дус-Даг; май 15-ке чедир; 151  

16. Мөңгүн-Тайга; Каргы, Мөген-Бүрен; апрель-май; 130  

17. Тожу; Тоора-Хем, Адыр-Кежиг, Ий, Ырбан, Сыстыг-Хем, Чазылары; майдан; 102  

18. Эрзин; Эрзин; апрель 20-ден; 71 

 19. Тере-Хөл; Кунгуртуг; чер доң; 

0 Шупту — 12412  

Кожууннар девискээрлеринде чодураа, сирень, шиви, хадың, ыт-кады, хады, рябина, долаана, шарлан, инек-караа, малина, шеңне, шиви, теректерни олурткан.  

Кызыл хоорай ногаажыдылга ажылдарында тергиидээн. Ынча хөй ыяш өзүмнерин кажанда-даа олуртуп көрбээн. Найысылал 2347 ыяш өзүмү олуртур планын каш катап ажыр күүсеткен.  

 Ийиги черде Кызыл кожуун, үшкүзүнде - Каа-Хем кожуун. Агаар-бойдуска сылдап алгаш, эвээш ыяштар олурткан кожууннар чыл төнчүзүнге чедир ону эдип алыр чадавас. Ногаажыдылганың ийиги чадазын күзүн уламчылаар. Агаар-бойдуска чылдагааннаан кожууннарга «Марсианин» деп кинону сүмелеп болур, ол кинода маадыр чааскаан арткаш, Марска картофельди тарып алыр…