Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол: чаңгыс аай күрүне шылгалдалары – республика эрге-чагыргазының шупту органнарынга шылгалда-дыр

 2017 чылдың май 26-дан июнь 1-ге чедир эртер күрүнениң түңнел аттестациязынга (ГИА) белеткел дугайында Чазактың аппарат хуралында чугаалашкан. 

 Белеткел хемчеглеринге демдекти бербишаан, күрүнениң түңнел аттестациязының кол чадазынга чедир эвээш үе артканын демдеглээн. Эрге-чагырганың шупту органнары, яамылар болгаш ведомстволар удуртукчулары Тываның улус ажыл-агый кезектеринде, социал адырда база экономикада кадрлар политиказын хевирлээр планны чогуур деңнелге кылыр дээш, түңнел аттестацияның белеткел ажылдарынга киржир ужурлуг.  

 ТР-ниң өөредилге болгаш эртем сайыды Татьяна Санчаа күрүнениң түңнел аттестациязының шупту организастыг хемчеглерин планга болгаш нормативтиг-хоойлу-дүрүм документилеринге даянып эрттирерин илеткээн. Күрүне шылгалдаларының комиссиязының, чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының киржикчилериниң апелляциязын көөр талазы-биле чөрүлдээ чарар комиссияның, эртемнер комиссияларының составын, шылгалдалар эртер пунктуларның даңзызын, аңаа ажылдаар ажылдакчыларның составын яамының дужаалы-биле бадылаан. Күрүнениң түңнел аттестациязын шынарлыг эрттирери-биле Күрүне шылгалдаларының комиссиязының шупту кежигүннерин тодаргай кожууннарда быжыглаан. 

 Интернетче кирер 25 ажылчын олуттуг Байдал-информастыг төптүң ажыл-чорудулгазын шылгалдаларга белеткээн. Байдал-информастыг төп база Росөөредилге хайгааралы чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының үезинде доктаамал видеохайгааралды чорудар. Чырыкты доктаамал хандырарынга чогуур күштүг артык дөстү база КЧМ-ни белеткээн. Кожууннарда ол талазы-биле айтырыг чок, а Кызыл хоорайга ону кыска хуусаа иштинде шиитпирлээр. ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызынга ол ажылды хүлээндирген. Бо чылын 11-ги класстың доозукчуларынга - 23, 9-ку классчыларга - 27 пунктуну шылгалдалар дужаарынга тускайлаан. Шупту хыналда ажылдарны пунктуларга-ла таңмалааш, Регионнуң информация ажылдаар төвүнче база Федералдыг тестирование төвүнче четки-биле дамчыдар. Пунктуларның белениниң төнчү хыналдазы май 20-де доостур. 

 Шылгалдалар үезинде ТР-ниң Кадык камгалал яамызы эмчи хайгааралын чорудар. «Сайзырал» төптүң специалистери күрүнениң түңнел аттестациязының киржикчилеринге болгаш ада-иелерге психологтуг дузаны көргүзер. Чаңгыс аай күрүне шылгалдалары болур пунктуларга эрге-хоойлу камгалаар органнарның ажылдакчылары дежурныйлаарын, доозукчуларны чедирген транспорт аймаан ОШАЧКИ ажылдакчылары үдээрин ТР-ниң ИХЯ-зы-биле дугурушкан.  

 Муниципалитеттер доозукчуларның аай-дедир аргыштырылгазын харыылаар. ТР-ниң Өөредилге яамызынче аргыштырылганы организастаар транспорт аймааның марказының, күрүне дугаарының, ГЛОНАСС системазы-биле чепсегленгениниң, тахографының, техниктиг хыналда, камгаладылга хуудустарының, школадан шылгалда дужаар пунктуга чедир чораанының схемазын кошкан чолаачының дугайында медээлерни берген.  

 Өөредилге яамызы уругларның айыыл чок чоруун хандырары-биле, ТР-ниң Орук-транспорт яамызы биле Россияның ОБЯ-ның КБСИ-ниң ТР-де төвүнче Тожунуң Ырбандан, Улуг-Хемниң Эйлиг-Хемден, Каа-Хемниң Бүрен-Хемден, Кызыл кожууннуң Кара-Хаак биле Чербиден кээр күрүнениң түңнел аттестациязының киржикчилерин аргыштырар айтырыгны шиитпирлеп, ол маршруттарда оруктарның, сугда кежиглерниң байдалын контрольга алыр дилегни киирген. 

 Күрүнениң түңнел аттестациязының кол чадазында 2483 кижи чаңгыс аай күрүне шылгалдаларын дужаар. Оларның 2186-зы 11-ги класстың доозукчулары, артканнары – ортумак ниити өөредилге, ортумак профессионал программалар-биле өөренип турарлар. Доозукчуларның хөй кезии ооң мурнунда чылдарда ышкаш, ниитилел билиглерин (66 хуу) шилип алган. 9-ку классты 4796 кижи доозар. Оларның 58-зи кежээки школаны.

 Муниципалдыг тургузуглар удуртукчулары күрүнениң түңнел аттестациязынга белеткелин база илеткээн. Доозукчуларның келир үезин магадылаан күрүнениң түңнел аттестациязын эрттирери, шылгалдаларны дужаарының шынарын ам-даа экижидери - кожуун чагырыкчыларының харыысалгазында дээрзин Тываның Баштыңы база катап сагындырган: 

 «Өөредилгениң шынарынче, ол талазы-биле кожуунда кым удуртуп, ажылдың түңнелдери кандыг болуп турарынче сагыш салыры - чагырга даргаларының хүлээлгези. Мөңгүн-Тайга, Сүт-Хөл кожууннар эң кошкак болганын мониторингиниң түңнелдери көргүскен. Өөредилгениң шынары дээш харыысалгалыг республика структуралары-биле кады байдалды экижидер хемчеглерни өскелер база бо каш арткан үе иштинде дарый чорудар херек». 

 Шолбан Кара-оол эрге-чагырганың күүсекчи органнарының удуртукчуларынга анаа хайгааракчылар, хемчеглер киржикчизи болбайн, энергетика, үлетпүр дээн, кандыг-даа адырның хөгжүлдезиниң негелдези болур профугланыышкынныг ажылче кичээнгейни углаарын кыйгырган: 

 «Тывада, бодунуң адырында, хереглелдиг мергежилдерже доозукчуларын хаара тудары удуртукчуларның сонуургалында болур ужурлуг. Оолдарның дужаап киргениниң соонда, чеже кижи кайнаар кирип алганын, кадрлар белеткелин сайыттар кайы хире шиитпирлеп алганын чазакка сайгарар бис. Ол планда оларның ажыл-чорудулгазы үре-түңнелдиг, тодаргай болгаш отчеттуг болур ужурлуг». 

 Күрүнениң түңнел аттестациязы – эрге-чагырганың шупту деңнелдеринде шыңгыы шылгалда деп, республика Баштыңы тодараткан. Аныяк кижилерниң келир үезин хандырары – нацияның чугула айтырыы деп чугаалаан: 

«Бир эвес чедир кылдынмаан чүүлдер бар болза, ону анализтеп, сайгарып, хемчеглерни алыр херек. Өөредилгениң шынарын экижидеринче, доозукчуларның эртем чедип алырынче кичээнгей салбас болзувусса, чүнү-даа чедип албас бис – регионувусту хөгжүдеринге чидиг айтырыгларны тургузуп, ядыы-ядамык байдалга туттуруп алыр бис».