Тываның Баштыңы: Аныяктар сесерлиин эде чаартыр

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол найысылал Кызылдың Хоорай тудуунуң талазы-биле чөвүлел хуралынга олурушкан.  

 Чөвүлел кежигүннериниң сайгарылгазынче Аныяктар сесерлиин кафелиг база түр хөлезилел черлиг административтиг бажыңныг, спортчу шөлдерлиг кылдыр эде чаартыр төлевилелди киирген. Төлевилелдиң бир онзагайы – сесерликтиң барыын кезээн чаа чылдың шивизин тургузарынга аңгылаан. «Таарымчалыг хоорай хүрээлелин хевирлээри» күрүне программазынга киржир чагыгны киирген найысылал девискээринде 11 хөй-ниити шөлдериниң санында сесерлик база бар. Тываның күрүне университеди төлевилелди сүмелеп киирген.  

 Өөредилге чериниң ректору болгаш Кызыл хоорайның Төлээлекчилер хуралының депутады Ольга Хомушку, сесерликти шефке алгаш, ону чаагайжыдар ажылдарны эгелээнин чугаалаан. Өскерткен чүүлдерни кадагалап арттырарынга аныяктарның харыысалгазын бедидири-биле, оларны ажылдарже хаара тударын ректор саналдаан. Россияда чарлаттынган Экология чылында арыг хүрээлелди тургузуп алыр дээш чүткүл-соруктуг болурун биология эртемнериниң доктору, Тываның күрүне университединиң Ботаниктиг садының директору Николай Дубровский айыткан.  

 Амгы үеде сесерликтиң девискээринде кырган теректерни ужуруп, ооң орнунда пөш, шиви, долагана, тал, ханды-караны олуртуп, ногаан ортулукту хевирлеп турар.  

 Бир айтырыгны ажык бадылаашкын-биле шиитпирлээн. Чөвүлел кежүгүннерниң хөй кезии сесерликке чаа чыл шивизин тургузарынга удур болган. Сесерликтиг амгы ногаан булуңун хевээр арттырып, чадаг кижилер кылаштаар кокпаларны чаагайжыдып, немей ыяштарны олуртур шиитпир хүлээп алдынган.  

 Тываның Баштыңының саналы-биле, чадаг-терге оруун олче углаар. Хем кыдыын дугаар чоруткан чадаг-терге кокпазын улуг көвүрүгге чедир улаштыр кылыр дугайында айтырыгны хуралда база чугаалашкан. Төлевилел езугаар алырга, ол 3 метр калбак, бир километр ажыг ниити хемчээлдиг, асфальтылаан орук болур. Орук дургаар сандайларны, бок октаар саваларны, херимчигештерни тургузуп, чырыкты шөйер.  

 Сесерликке чаа чыл шивизин тургузары – маргылдааны болдурган. Чаа чылдың кол демдээ – шивиге улуг шөл херек, хар-доштан дүрзүлер, чуңгуу база албан турар болгаш, сесерликтиң девискээри аңаа таарышпас деп саналдар үнген. Өске талазында, хоорай чурттакчыларының болгаш аалчыларның негелдезинге дүүшкен хоорайның кол шивизин доктаамал тургузар чер база чугула херек.  

 Чөвүлел хуралда чаагайжыдылгага хамааржыр өске айтырыгларны база чугаалашкан. Чижээ, найысылалдың Южный микрорайонунуң оруун септээр төлевилелди. Төлевилелди киирген, специалистер ону күүседириниң негелделерин өөренип көргеш, ооң түңнели-биле эксперт түңнелин үндүрер. 

 Хоорай тудуунуң чөвүлел хуралының ажылынга республиканың одалга болгаш энергетика сайыды Роман Кажин-оол, чер болгаш өнчү хамаарылгаларының сайыды Болат-оол Ондар база киришкен. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чер болгаш өнчү хамаарылгаларының яамызында чаа удуртукчунуң келгени-биле, найысылалдың хоорай тудуунуң программазын күүседирде кол чүүлдерни киржикчилерге база катап сагындырган: 

 "Кызылдың найысылал аян-шинчизин чидирип болбас, ону ам-даа сайзырадыр. Хоорай тудуунуң чөвүлел хуралдарында доктаамал киржир кижи мен. Ам бурунгаар сайзырал херек. Эрттирипкен чүүлдер бар, ийе. Бирээде - найысылалга моон соңгаар чүгле хөй каът бажыңнарны тудар. Чоокта чаа хосталган черлер участоктарынга хамаарыштыр шиитпирлерни ажык-чарлыг хүлээп алыр. Ийиде – бичии садыг үгектерин тургузарын соксадыр. Чижээ, автобус доктаамын чаагайжыдар төлевилелдерни катап-катап хынаар. Чаагайжыдылганың таарымчалыг чаа арга-хевирлерин дилеп, ону сайзырадыр херек».

 Тываның Баштыңы автопарковкалар айтырыын шиитпирлээрин Кызыл хоорайның эрге-чагыргазынга база сүмелээн. Шолбан Кара-оол найысылалдың дыка хөй кудумчуларының эрттирилгезин улгаттырар дээш, эде чаартканын чугаалаан. Кудумчуларын алгыткан-даа болза, автомашиналарны кайы хамаанчок тургузуп турарындан, кандыг-даа чаартылга болбаан ышкаш.  

 Экология чылында Тывада шөлдерни ногаажыдарынче улуг кичээнгейни углаар. Регион удуртукчузунуң даалгазы-биле апрельдиң 15-тен эгелеп республиканың бүгү девискээринде чаагайжыдылга айы чарлаттынган. "Чаңгыс демниг Россияның" Хөй-ниити чөвүлелиниң «Биче хоорайларның парктары» партийжи төлевилели-биле найысылалдың Национал парыгын канчаар өскертип болурунуң дугайында анкета долдуруушкунун Кызыл хоорайның чурттакчыларының ортузунда чорудуп турар. 2017 чылда «Таарымчалыг хоорай хүрээлелин хевирлээри» мурнады боттандырар төлевилел-биле бажыңнар чанының девискээрлерин база хөй-ниити шөлдерин чаагайжыдарынга чагыгларны апрель 20-ге чедир хүлээп алыр. Чагыгларны хүлээп алгаш, сайгарган соонда, хоорайның Хөй-ниити чөвүлели Кызылдың программазын бадылаар.