Тыва федералдыг эрге-чагырганың мурнунга ССРЭ үезинден бээр артып каан артынчыларны узуткаар дугайында айтырыгны тургузар

 Төлевилел-шинчилел ажылдарының техниктиг даалгазын ажылдап кылырының дугайында ТР-ниң Чазааның шиитпиринге республика Баштыңы Шолбан Кара-оол ат салган. Хову-Аксы суурда “Тывакобальт” комбинаттың бүдүрүлгеге ажыглап турганы муң-муң тонна хоралыг бүдүмелдери болгаш аар металлдары шыгжаттынган. Чижээ, эң айыылдыг 10 хоралыг бүдүмелдерниң бирээзи деп санаткан мышьяк безин 75 муң тонна шыгжаттынган. Специалистерниң санап турары-биле алырга, шыгжаарының өй-чижээнде көрдүнгенинден 26 катап хөй.  

 «Тыва кобальтының» артынчыларын узуткаарының төлевилели «Экологтуг айыыл чок чорук» деп федералдыг программаже кирер ужурлуг. Шолбан Кара-оол 2013 чылда Россияның Президентизинче дилег киирип тургаш, ону РФ-тиң Бойдус курлавырларының яамызының белеткээни документиниң ажылчын вариантызынче киирип алган. «Тыва кобальт» комбинадының артынчылар шыгжамыры чүгле экологияга эвес, кижилерниң кадыкшылынга хора чедирип болур эң айыылдыг 50 «изиг точкаларның» даңзызынче киирген. Федералдыг тускай сорулгалыг программа экономиктиг кризис уржуундан 2015 чылда шуут өскерилдир бадылаттынган. «Изиг точкаларның» чаңгызы-даа, «Тувакобальт» база, деткимче албайн барган.

  ТР-ниң бойдус курлавырлары болгаш экология сайыды Диинмей Балбан-оол, бо чоокку үеде «Тувакобальтының» артынчыларын узуткаар талазы-биле төлевилел документациязын ажылдап кылыр даалганы садыглаашкынче салырын дыңнаткан.

 Хоралыг шыгжамырны узуткаар бүдүрүлге тыптып кээр болза, артынчыларны чыырының, болбаазырадырының, узуткаарының талазы-биле технологтуг аргазын ажылдап кылыр, экологтуг айыылдың кайы хирезин тодарадыр апаар. Бо ажылдарны кылырынга баш удур санааны-биле алырга, 80 ажыг миллион рубль херек. Ындыг акшаны «Арыг чурт» деп күрүне программазының шугуму-биле алырынга Тыва идегеп турар.

 1991 чылда ССРЭ-ниң Өңнүг металлургия яамызының шиитпири-биле комбинат хагдынганын сагындыраал. Федералдыг өнчүде хевээр бүдүрүлгениң артынчыларындан экологтуг нарын байдалды шиитпирлээр дээш кандыг-даа хемчеглер алдынмаан. «Тыва кобальт» комбинаттың чээрби ажыг чыл дургузунда шыгжап келгени хоралыг бүдүмелдери тус черге, 5 муң ажыг кижи чурттап турар Сайлыг болгаш Хову-Аксы суурларга айыылдыг. Ол ышкаш Енисейже киир агып чыдар Элегес хемче база ол кирип болур деп экологтар санап турар.