Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң патриотчу күштерниң республика шуулганын эрттирер дугайында саналын хөй-ниити деткээн

  «Республиканың чоокку кедизинде сайзыралының оруктарын, ниитилелдиң негелдезинге дүгжүп турар тодаргай сорулгаларын ниитилел-биле кады тодарадыр. Аңаа эмин эрткен бюрократчы чорук, ол ышкаш езу барымдаалаар чүүлдер турбас. Ол ийиден чайлаар херек. Чүгле санал-оналы-биле эвес, ажыл-херээ-биле салыышкынны киирер кижилерге чедер херек. Ол ажылдың хемчээлиниң кандыг болуру хамаанчок, чүгле каас-коя сөстер турбас ужурлуг» - деп, Шолбан Кара-оол аппарат хуралынга чугаалаан.

 Тываның Баштыңы бодунуң блогунга чазактың чаа езу-биле ажылдаарынга эргежок чугула чүүлдерни мынчаар тодаргайлаан: «Чазактың ажылын төлевилел шынарынче киирер бис, бизнестиң технологиязын күрүне эргелеп-башкарылгазынче шилчидер: сорулга - курлавырлар – хуусаа – күүседикчилер - түңнели. Ол ажылче төлевилелдерни-даа, ниитилелдиң чогумчалыг бүгү күштерин, менеджер-офистерниң боттарын-даа хаара тудары чогумчалыг деп бодаар мен. Ол чаа ажыл-херекке карактарның оттары хып чоруур, чүнү-даа эскерип каар, Төрээн Тывазынга ажыктыг болурун бодап чоруур кижилер херек. Ындыг кижилерниң шуулганын эрттирер бис! Бисте бар бүгү эки чүүлдерни – чырык баштарны, алдын холдарны чыыр бис!».

  Республика Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың сайзыралының чугула айтырыгларының талазы-биле чурттакчы чон-биле сүмележип турар дээрзин хөй-ниитиниң дыка хөй төлээлери демдеглеп, оон түңнелди үндүрүп, шиитпирлерни хүлээп ап турарын чугаалаан. «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге», «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг», «Инек – чемгерикчи малым», «Социал хөмүр-даш», «Өг-бүле бүрүзүнге дээди эртемниг бирден эвэш эвес уруг» болгаш өске-даа төлевилелдер ынчаар тывылган.

  Альберт Васильевич Безъязыков, Тываның улустуң башкызы, республиканың хөй-ниити ажылдакчызы: 

 - Шуулган азы конференцияны эрттирип, республиканың сайзыралының кол-кол сорулгаларын сайгарып чугаалажыр дээни, шын санал-дыр. Бо талазы-биле Тываның Баштыңынга катчып тур мен. Шынап-ла, үе-үе болгаш ужуражып, чедип алган чүүлдеривисти сайгарып, чаа-чаа саналдарны киирип турзувусса эки боор. 

 Сайзыралды чедип алыр дээш, ылаңгыя өөредилге адырында хөй чүүлдер бо хүннерде кылдынып турар. Бурунгаар шимчеп тургаш, каяа чедеривисти, чүнү кылыр деп турарывысты, оон кандыг түңнел чедип алырывысты доктаамал бодаар херек. Бо талазы-биле келир үеде бодап кылыр ужурлуг чамдык чүүлдерниң дугайында чугаалап көрейн.

 Бирги ээлчегде, республиканың шупту школаларының техниктиг хандырылгазы. Школаларны компьютержиткенинден барык шупту черлерде интернет көстүп келген, ол өөредилге чорудулгаларында башкыларга-даа, сургуулдарга-даа эки. Мээң дыка хөй чыл удуртуп келгеним «Аныяк» өөредилге төвү компьютер класстарынга бир дугаар чединген өөредилге черлериниң бирээзи болур. Аңаа школачылар-даа өөренип турдулар, башкылар база билиг чедип алыр дээш кээп турган. Өөредилге техниказы ам кайда-даа хөй апарган, ол тергиин эки-дир. Информастыг технологияларның шапкын сайзырап турар үезинде машиналар болгаш программалар дыка дүрген чаартынып турар, ынчангаш 2-3 чыл дургузунда-ла олар эргижиреп каар. Ону дарый чаартыптар арга чок, ооң түңнелинде чаштарның өөредилгезинге салдар чедер. Мооң нарыны амдыызында эскеринмейн турары шын, чоокку үеде чидии-биле тургустунуп кээр.

 Робот техниказын өөренир машиналар-биле хандырылга айтырыы база чидиг апарган. Ол эртемни чамдык класстарда киирген, ону башкылаар башкыларының бирээзинге ажылдаар кылдыр 4 компьютер бээр, а кичээл 20 кижиге болур. Канчап өөредирил? Уруглар робот техниказын аажок сонуургаар болгай! Тываның Баштыңы Шолбан Валерьевичиниң саналын болгаш сүмезин езугаар сургуулдарны инженер-техниктиг мергежилдерге өөредирин колдадыр деп турар болгай. 

 Ол адырда школаларның техниктиг чепсеглээшкинин, янзы-бүрү федералдыг програмаларга база киржип-даа тургаш, чоорту чедип алырын амдыгааштан боданмас болзувусса, түңнел чедип албас бис. Бо сорулга өске хевирге база чугула болуп турар. Совет үеде бистиң школаларывыс мергежил-техника угланыышкынныг турган, ынчангаш кичээлдерге дузалал билиглер колдап келген. Каш чыл бурунгаар өөредилгениң америк хевиринче шилчээн соонда, ол арганы ажыглаарын соксаткан бис. Боттарывыстың чогумчалыг дуржулгавысче ам катап эглип турар апардывыс, технология кичээлдеринге уруглар школалар мастерскаяларынга өөренип база ажылдап турарлар. Маңаа ам техниктиг чепсек-херекселдер херек!  

 «Аныяктың» дуржулгазынче ам база катап кирейн. Ында «Автомобиль херээ» деп мергежилге «В» категорияның чолаачыларын белеткеп, автомашинаны ажаап-тежээринге өөредип турар. Боттарында мастерскаялар чок школаларның сургуулдары биске келир. А техникавыс эргижирээн, «Жигулини» 90 чылдарда садып алган бис, «Кулинария», «Дааранылга херээ» деп мергежилдерде байдал база ындыг. 

  Өөредилге адырынга хөй чылдарда ажылдаан кижи болгаш мону чугаалайн, чаа тудуп турар школарны 1 муң хире өөреникчиге, ол безин хөй-дүр, таарыштыр тудар херек. Школа дээрге дириг организм-дир, мында өөредилге болгаш кижидизилге чергелештир чоруп турар, директор кижи чүгле менеджер эвес, а өөреникчи бүрүзүн арнындан таныыр башкы база болур ужурлуг. 

 Школаларга улуг залдар, спорт залдары база мастерскаялар албан турар ужурлуг. «Аныякта» оолдар, уруглар улуг залда күш-культура кичээлин эрттирип турар. Ол айтырыгны шиитпирлээр дээш каш янзы арганы ажыглаан бис, ынчалза-даа ол кандыг-даа түңнел чок болган. Немей тудуг тудар дээрге акша-хөреңги чок, хоорайның спорт комплекстеринде спорт залдарын тодаргай шактарда хөлезилээри болдунмас: чок болза төлевири улуг, чок болза хостуг шактар чок. Дааранылга цегиниң кырында, үшкү каътта залдың шалазынга хора чедирбези-биле, башкылар спорттуң хевирлерин таарыштыр шилип алган ажылдап турарлар. 

 База бир кол чүүл. Ажыл-агый албанын мөөңнеп, акшаландырыышкынны болгаш акша-хөреңги чарыгдалын төпчүдери көрдүнген. Акша-хөреңги камналгазы дээн хемчеглерге эки-ле ыйнаан, а школаларга ооң ажыы чүл? Немелде шаптараазыннар база бергедээшкиннер тургустунуп келбес ирги бе? Бо угланыышкынга ханы сайгарылга херек. Школаның бирги ээлчегде сорулгазы – өөредип база кижизидери болур. Башкыларны саң-хөө, ажыл-агыйжы дээш, өске-даа айтырыгларны шиитпирлээринче чардыктырган ажыы чок. Сөөлгү үеде эрге-чагырганың ап чоруткан хемчеглерниң ачызында, башкыларның саазын-биле хөй ажылдаары эвээжээни эки.

 Бо чоокку чылдарда республиканың өөредилгезинде тодаргай айтырыгларны болгаш төлевилелдерни ажылдап кылырынга бодум үлүүм кииреринге белен мен. Тываның Баштыңының тоомча чок эвес кижилерниң командазын тургузуп, ажыл-чорудулганың ниити чурумун тургузар дээни дыка шын.