Тывада Кыдыкы Соңгу чүкке деңнештирген 7 суур немешкен

  Бо документини ажылдап кылган РФ-тиң Экономиктиг хөгжүлде яамызы, «соңгу чүк» девискээрлериниң транспорт харылзаазында сөөлгү чылдарда өскерилгелерниң болганы-биле, даңзыны эде көргенин тайылбырлаан. Тывадан аңгыда, Бурятия, Карелия, Коми, Якутия, Забайкалье, Пермь, Хабаровск крайлар, Амур, Мурманск областар, Ханты-Мансийск автономнуг округда өскерилгелер болган. 

 Транспорт инфраструктуразының хөгжүлдезиниң ачызында, бүдүн чыл дургузунда хала чок аргыжылга тургустунган черлерни даңзыдан уштаан. Тываның 17 кожуунундан 6 – Каа-Хем, Мөңгүн-Тайга, Таңды, Тес-Хем, Тожу база Эрзин кожууннар «соңгу чүк» эрге-байдалдыг турган болза, чаа даңзыда чүгле Мөңгүн-Тайга биле Тожуну арттыргаш, 2000 чылдар эгезинде тургустунган Тере-Хөл кожуунну немээн. Соңгу чүк девискээриниң байдалын чидирген кожууннарның чамдык суурларында ол эрге-байдалды хевээр арттырган. Транспорт аргыжылгазы бүрүнү-биле чедингир чүгле Таңды кожуунну шуут ап каапкан. 

 Чижээ, Каа-Хем кожууннуң 11 суурундан чүгле Бүрен-Бай-Хаак, Көк-Хаак, Ильинка, Сизим, Авыйган, Эржей база Усть-Ужепте, Тес-Хемде - Кызыл-Чыраа (Ак-Эрик), Ү-Шынаа биле О-Шынаада, Эрзинде – Качык, Мөрен база Нарында «соңгу чүк эрге-байдалы» хевээр арткан. 

 Ооң-биле чергелештир, Тываның Чазаа «соңгу чүк» девискээриниң даңзызынче чамдык суурларны киирерин база чедип алган. Ооң мурнунда республиканың аңгы-аңгы кожуунундан 17 суур «соңгу чүкке деңнештирген» черлерге хамааржып турган болза, ам оларның саны барык ийи катап көвүдеп, 30 четкен. Чаа даңзыже ооң мурнунда чок турган суурлар немешкен. Оларның аразында – Барыын-Хемчик кожуунда Аяңгаты, Өвүрде – Дус-Даг, Чеди-Хөлде Хөлчүк, Чаа-Хөлде Шаңчы кирген.  

 Барыын-Хемчик кожууннуң административтиг төвү – Кызыл-Мажалык суур ам «соңгу чүкке» хамаарышпас. Сүт-Хөл кожуунда Хөр-Тайга биле Бора-Тайгадан «соңгу чүк эрге-байдалын» ап каапкан, чүгле Ишкин суур соңгу чүкке хамааржыр.  

 Кыдыкы Соңгу чүк районнарының болгаш аңаа деңнештирген черлерниң даңзызында өскерлиишкиннерден Тыва чүгле ойнап алган. Чедери берге деп санаттынар чурттакчылыг черлерниң саны 36 турганындан, ам 43 четкен. Ол дээрге, күрүне ол черлерге болгаш ооң чурттакчыларынга хамаарыштыр «соңгу чүк» сөөртүлгезиниң дүрүмүн ажыглаары, бирги хереглелдиң аъш-чем аймаа болгаш одаар чүүл-биле оларны хандырарының хүлээлгелерин бодунга алганы-дыр. 

 РФ-тиң Чазааның хүлээп алганы өскерлиишкиннери «соңгу чүк» деп адаары чиигелделерге хамаарыштыр чурттакчы чоннуң дүвүрээзининге мынчаар харыылаан – пенсияже үнүп турда чиигелде бээр стаж, шөлээге немелде хонуктар, шалың төлевиринге немелделер болгаш оон-даа өске чүүлдерге шупту чиигелделер хевээр артар.