СЕРГЕЙ СТЕПАШИН ТЫВАГА АЖЫЛ-АЛБАНЫНЫҢ ТҮҢНЕЛДЕРИНИҢ ДУГАЙЫНДА: РЕСПУБЛИКАНЫҢ УДУРТУКЧУЗУНУҢ ТУРА-СОРУУН БОЛГАШ АЖЫЛДАП ШЫДААР ТУДУГЖУЛАРНЫ КӨРДҮМ

 Тывага ооң ажыл-албаны программа кандыг байдалдыг күүсеттинип турарын, кандыг шаптараазыннар барын, ону канчаар шиитпирлээрин боду көөр дээш келгени-биле холбаалыг деп, Сергей Степашин чугаалаан. 

 «Сорулга - ийи. Чүү барын, чүнү шыдаарывысты, бодум барып көөр. Ийиги кезээнге таарзындым. Чүнү канчап шыдаарывысты көрдүм, ажылдап шыдаар тудугжуларны-даа, организацияны-даа көрдүм. Чүткүл барын көрдүм, республиканың удуртукчузунуң тура-соруун көрдүм – деп, Сергей Степашин ажыл-албанының төнчүзүнде журналистерге чугаалаан. - Ол (Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол - ред) ооң мурнунда-даа берге байдалдарда ажылдап турган. Бодум үемде өске структураларга ажылдап тургаш, ооң канчаар ажылдап турганын дыңнаан мен. Ынчангаш келгенивис бо, ЧКА фондузу-биле доктаамал ажылдаар кижилерни тодараттывыс. Хынаар дээш эвес, а хоойлунуң, Президентиниң, хамаатыларының мурнунга кады, дөмей харыысалганы чүктеп турар болгаш мында келген бис». 

 ЧКА-ны эде чаартырынга деткимче фондузу - Күрүне корпорациязының хайгааракчы чөвүлелиниң даргазы Сергей Степашин Тывада озал-ондактыг болгаш эргижирээн чуртталга бажыңнарындан чонну өскээр көжүрериниң айтырыы 2017 чылдың төнчүзүнге чедир шиитпирлеттинерин демдеглээн.  

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ЧКА фондузунуң удуртукчуларынга регионну деткээни дээш четтиргенин илереткен.

 «Бистиң республикада программаның күүселдени херек кырында нарын, байдал шуут-ла берге дээрзин билир силер. Чаа чуртталга бажыңнарын тударының кара чаңгыс аргазы ол деп билир болгаш, программаны бодувуска чүдүрүп, атты салганывыс ол. Чидиг айтырыглар чүгле боттуг чылдаганнарда эвес деп, миннир апаар. Албан-дужаалдыг элээн каш даргаларны халажылгаже чорудар деп шиитпирни хүлээп алганым таварылга эвес. Ам аткаар базар кандыг-даа барымдаавыс чок. Кажан Москвадан удуртукчулар келгеш, чылыг чүге чогунуң айтырыын, бир-ле инфраструктура айтырыынга, котельнаяга акшаны тускайлаарынга «силерни ам-даа деткииринге белен бис» деп чугаалаарга, меңээ дыка улуг дуза, моральдыг деткимче-дир, ынчангаш ам-даа бурунгаарлаар-ла. Мындыг туруштан чалгынналдым». 

 185-ФХ-ниң күүселдези-биле туттунуп турар, Кызылда Дружба кудумчузунда хөй квартиралыг ½ дугаарлыг бажыңга Сергей Степашин биле Константин Цицин, ол ышкаш Россияның Хөй-ниити палатазының кежигүнү Игорь Шпектор Шолбан Кара-оол-биле четкен. Ол-ла кудумчуда туткан 2/3 дугаарлыг бажыңны хынап, Убса-Нур кудумчузунда 120 квартиралыг 6 дугаар чуртталга бажыңының ажыдыышкынынга киришкен.

 Тываның Чазааның бажыңынга калбак хурал база эрткен. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол эргижирээн болгаш озал-ондактыг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрер программаның күүселдезинде нарын айтырыгларны ол черинге сайгарар дээш республикада боттары чедип келгени дээш, ЧКА фондузунуң удуртулгазынга база Хайгаарал чөвүлелиниң даргазынга четтиргенин илереткен.  

 «Сергей Вадимович, кандыг-даа албан-дужаалдарга ажылдап туруңарда, Силерден деткиишкинни кезээде ап турган бис. Улуг күрүне ажылдакчызы деп Силерни билир мен. Саналга палатазының даргазынга ажылдап туруңарда, шыңгыы негелделер турзажок, Силер биске хөгжүүр болгаш ам-даа бурунгаарлаар арганы берген силер. Ол шын. Константин Георгиевич база, дүшкүүрлүг болзажок, Тывага онза шиитпирлерни хүлээп алырының аргаларын дөмей-ле тып турган силер. Чуртталга-коммунал ажыл-агый фондузу регионнар-биле доктаамал, хайымныг ажылды чорудуп, нарын чуртталга айтырыгларын шиитпирлээриниң аргаларын тыварынга дузалап турар. Республика территориязында бистиң айтырыгларывысты шиитпирлээрин Сергей Вадимович биле Константин Георгиевич бөгүн аазадылар. Тывага программаның кады акшаладырыышкын-даа, тудуп турар бажыңнарже коммунал четкилерин шөер айтырыг-даа талазы-биле субъектиниң харыысалгазының негелделери шыңгыы - деп Шолбан Кара-оол чугаалаан.

  Кады акшаландырыышкын 50 хуу турда, фонд-биле ажылдап эгелээн бис. Сергей Вадимович, Силерниң деткиишкиниңер ачызында, регионнуң талазындан кады акшаладырыышкынның деңнели ам 22 хууда келген. Тывага бажыңнар немей туттунмайн турганындан, эрги бажыңнарның дөрбелчин метрде 45 муң рубль, харын-даа оон-даа улуг турда, ажылдап эгеледивис. Программа ынчан дөрбелчин метрде 28 муң рубль деп айтып турган. Аргалар бар турган болза, субъект кады акшаландырып болур турган, ындыг болзажок шаптараазыннар бар.

 Чоокта чаа Константин Георгиевичиге илеткедим, ооң мурнунда регионнуң тудугларынче чылда чүгле 400 млн. рубльди берип турган деп. Ооң-биле чүгле чаңгыс школа тудуп болур. Аңаа дүүштүр тудуг баазазының, организацияларның деңнели, материалдар бүдүрүлгези кызыгаарлыг байдалда турган. Тудугларның хемчээли улгаткан-даа болза, ол айтырыг бо хүнде ол-ла хевээр арткан.  

 Бистиң объектилеривиске чорааш, Николай Крапивинниң удуртулгазында профессионал тудуг организациязын дораан эскерип кааныңарга таарзындым. Боттарының хүлээлгелерин чедиишкинниг күүседип турарлар, ам декабрьда ээлчегде бажыңны дужаар. Шупту арткан бажыңнарны чүге тутпайн турарын, озал-ондактыг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларын өскээр көжүрер программаның күүселдезин чүге оларга быжыглаваанын дыка шын эскердиңер. Ол улуг айтырыг. Ол чылдагаан-биле, ажылды дүүштүрүп шыдаваан элээн каш даргалар ажылындан хосталган. Ам сорулга – программаны доозар».  

 Мооң мурнунда хүн Кызылдың ЧЭТ-тиң ээлери-биле ужурашканын регионнуң баштыңы илеткээн. Бодунуң объектизиниң хөгжүлдезинче база күчүзүн улгаттырарынче, чаа тудугларже чылыг четкизин шөеринче инвестицияны киирер ужурлуун бо удаада база чугаалаан. 

 ЧКА-ны эде чаартырынга деткимче фондузу - Күрүне корпорациязының хайгааракчы чөвүлелиниң даргазы Сергей Степашин хуралга сөс алгаш, Фондунуң харыысалгалыг төлээзи регионга ам-даа турарын дыңнадып, программаны боттандырар дээш эрге-чагырга-биле сырый кады ажылдаарын айыткан.  

 «Бир эвес немей акша-хөреңги херек болза, сөзүм берип тур мен, ындыг курлавырны тыптар бис. Кым тударыл деп айтырыгны бо дораан шиитпирлээр херек. Эш Крапивинниң туткан бажыңнарын көрдүвүс. Ажылдап билир кижи-дир. Тос ай иштинде мындыг кайгамчык бажыңны туткан. Бодуңарның тудугжуларыңар бар ышкажыл, чүге чадаг-терге чогаадып турарывыс ол. Шынарлыг бажыңны кым дээштиг тударын тодарадыр херек» - деп С.Степашин чугаалаан.  

 Тус черниң тудуг организациязының удуртукчузу Николай Крапивинче кичээнгейни углаарын Сергей Степашин сүмелээш, Чазак даргазының оралакчызы Дмитрий Козактың удуртканы комиссия деңнелинде ол айтырыгны шиитпирлээрин аазаан. Программа-биле туткан бажыңнарда амдыгаа дээр чылыг хандырылгазының чогун аңгы чугаалаан.

 «Кызылдың ЧЭТ компаниязы кымга дээш ажылдап турары билдинмес чүве болза, ооң артында кым турарын сайгараалыңар. Эрге-хоойлу камгалакчыларын аңаа киириштирер-дир. Ону бодумга алдым. Дугуржуп алганывыс ол» - деп, Сергей Степашин дыңнаткан.

 Программа күүселдези-биле модернизацияже фондуга 6 млд. рубльди котельная дээш аңгылаарын С.Степашин демдеглээн. Кызылда программа күүселдези-биле туткан бажыңнарга аңгы котельнаяны тударын ол сүмелээн. 

 «Чоокта чаа база мындыг төөгү Владимир облазының Киржач хоорайга болган. Бүдүрүлге биске ажыы чок, ооң херээ чок дээш, котельнаязын октапкан. Чаа чыл бүдүүзүнде сес муң хире кижи чылыг чок арткан. Дөрт ай дургузунда кайгамчык котельнаяны ында туттувус. Кадагдан эгелээш, шупту ада-чурттуу. А силерде беш муң кижи-дир. Маңаа ону кылырга чүү биске шаптыктап турарыл? Чүү-даа эвес. Константин Георгиевич, саналдан белеткеңер».  

 ЧКА фондузу – күркопорацияның баштаар чериниң даргазы, чиңгине директор Константин Цицин, программа-биле тудугну доозарының болгаш хөй квартиралыг бажыңнарны ажыглалче киирериниң хемчеглер планын регион ажылдап кылгаш, бадылаанын онзалап демдеглээн.

  «Бо чоокку үеде айтырыгны ажылдап кылыр бис, Тыва Республика өскээр көжүрер программа-биле туттунар бажыңнарже модульдуг котельнаяны тудар чагыгны киирзин. Бажыңнарның турар чериниң аайы-биле ийи, үш-даа бооп болгай. Республиканың Чазаа-биле кады ол айтырыгны бо чоокку үеде ажылдап кылгаш, кым кылырыл, кым инвестор болурул деп чүвени тодараткаш, ол айтырыгны доозар бис, ону магадылап тур бис. Ындыг чурумга Кызылдың ЧЭТ ажылдаар күзел чок болза, ажылдавазын. Ол компанияның инвестиция тургузукчузу-биле сайгаржыр болза эки. Бирги ээлчегде шиитпирлээр ужурлуг хемчеглер ол, дараазында неделядан эгелеп ону боттандырар дээш ажылдап эгелээр бис».  

 Хурал үезинде Тываның Баштыңы Россияның Хөй-ниити палатазының Социал инфраструктураны база чуртталга-коммунал ажыл-агыйын хөгжүдер талазы-биле комиссияның даргазы Игорь Шпекторну таныштырган. 

 «Арга-дуржулгазы байлак дарга. Он дөрт чыл дургузунда Воркута хоорайның мэринге ажылдаан, кижи бүрүзүнүң эскерип кагбазы четпестерни бистиң тудуг шөлдеривиске көрген. Ынчангаш улуг хүндүткел-биле Игорь Леонидовичиге сөстү бердим» - деп, Ш. Кара-оол чугаалаан.  

 «Шолбан Валерьевич, эгезинде инженер-тудугжу болгаш бүгү назынымда тудуг тудуп келгенимни чугаалаксадым. Четпестерни тып алганым дээш буруудатпайн көрүңер, эгениичел болур турган де. Сергей Вадимовичиниң аажызын кайгадым, мындыг үнүүшкүннер үезинде тендии шыңгыы, ооң салдары берге боор кижи. Силер-биле кабинетке бөгүнгү чугаалажыышкында, Степашин чымчак болду деп санаар-дыр мен. ЧКА фондузунуң кайы хире ажыктыын, структураны арттырар деп демдеглээниңер шын. Көрдүңер шээйл, бөгүн чорук аайы-биле котельная-даа айтырыы, ооң акшаландырыышкыны-даа шиитпирлеттинди. Тудуг яамызының база Чибистиң мурнунда шупту айтырыгларны бистиң Чазаавыс субъектилерже чуур каар болза, озал-ондактыг чуртталга бажыңнарындан өскээр көжүрер программаны, чер шимчээшкининге удур программаны бууратканывыс ол. Бөгүн Силерни дыңнааш, Силерде курлавыр бар, мерген угаанныг кижи-дир силер дээрзин билдим, ынчангаш элээн кадыг болуңар. Россияның тудуг яамызының хурал санында-ла дөрбелчин метрниң өртээн эде көөр айтырыгны көдүрүп турар мен. Сейсмиктиг районнарга ол өске болур ужурлуг. Ол арай эвээш. Доң чыдар черлерге – база өске. Ынчангаш Силерни бүрүнү-биле деткип тур мен. Дөрбелчин метрниң өртээн көвүдедир дугайында үндезинниг чагаадан мээң адымче киирер болзуңарза, эки боор. Четтирдим, Силерге чедиишкиннерни күзедим».  

 Игорь Шпекторга тодаргай сүмези дээш, Тываның Баштыңы четтиргенин илереткен. ЧКА-ны чаартырынга деткимче фондузунуң салым-чолунга хамаарыштыр Шолбан Кара-оол мынчаар чугаалаан: «Озал-ондактыг чуртталга бажыңнарындан кижилерни өскээр көжүрериниң чаңгыс-ла аргазы ол. Оон өске арга турбас, өске регионнарга база берге апаар». Айтырыг фондуда эвес, а программаның бодунда база идеологияда деп, Сергей Степашин ылавылаан.  

 «Федералдыг төп, федералдыг бюджет, хоойлужудулга, Президентиниң Чарлыы, нормативтивтиг бааза-биле тодараттынган, чедир кылыр чүүлдер чокта, өлүг черден ону шимчедип шыдавас бис. Чүгле силерниң субъектиге ол база хамаарышпас. 82 субъектиниң 76-зынга озал-ондактыг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрер программа келир чылын доостур. Бөгүнгү меээлерден алгаш көөрге, бир миллион хире хамаатылар чурттаар арга чок, озал-ондактыг чуртталга бажыңнарындан өскээр көжүреринге хереглелдиг» - деп, Сергей Степашин демдеглээн. 

 Объектилерни көрүп тургаш берген шупту даалгаларны күүседирин Кызылдың мэринге ЧКА-ны эде чаартырынга деткимче фондузу - Күрүне корпорациязының хайгааракчы чөвүлелиниң даргазы Сергей Степашин сүмелээн.  

 «Бир эвес санал-оналдар бар болза, ийи хонуктуң дургузунда киирерин диледим. Мээң удуртканым хайгаарал чөвүлели декабрь 5-те болур. Бөгүн чугаалашканывыс шупту программа айтырыгларын албан езузу-биле аңаа бадылаар бис. Бо хуралдың протоколун база долдурарын диледим.  

 Россияның демир-оруктарының директорлар чөвүлелиниң кежигүнү база мен, ында аудит талазы-биле комитет мээң удуртулгамда. Чүс катап дыңнаарының орнунга, чаңгыс катап көргени дээре деп, Русьда анаа эвес чугаалажыр, Тываже демир-орукту киирер херек деп бодум көргеш, ам билдим. Ынчан көңгүс өске регион апаар силер. Директорларның чоокку чөвүлелинге ол айтырыгны тургузарымны аазап тур мен. 

 Нарын саң-хөө айтырыы-дыр деп билип тур мен, ындыг болзажок, РДО-нуң ажыл-чорудулгазында ол мурнады көөр айтырыг болур ужурлуг. Владимир Владимирович Путин ол шиитпирни хүлээп, кадагны безин киир кадаанын билир мен. Демир-орук турар болза, эртенге чедир-даа силер-биле хуралдааш, оон поездиге олурупкаш, чанып болур».

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол соцчеткилерде бодунуң бижидип алыкчылары-биле ажылчын хүннүң түңнелдерин үлешкен: