Орлан Монгуш: ботка бажың, малга кажаа-хораа тудуп алырынга чаңгыс эвес чыл херек, а Тываның эрге-чагыргазы чүгле чай дургузунда ону биске халас кылып берип турар-дыр

 Республиканың Каа-Хем кожуунунуң аңгы-аңгы суурларындан 30 хар четпээн назы-харлыг, ажы-төлдүг, мал ажылын эки билир 9 аныяк өг-бүле «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилелиниң киржикчилери болган. 

 Чурттакчы чоннуң чыыштарында шыңгыы шилилгени эрткен, идегелдиг, харыысалгалыг, ажылчын, эп-найыралдыг өг-бүлеге Кундустуг суурдан Орлан биле Аржаана Монгуштар хамааржыр. Оларның малчын турлаа суурдан 3-4 километр хире черде чыдар. Бо хүнде ында ажылдар адакталган: хойларга улуг кажааны туткан, чайгы серини чедир кылыр бичии-ле чүүл арткан. Аныяк малчынның чоргааралы – улуг, делгем ыяш бажыңны тудуп доозуп алганы, ам чүгле печказын, соңгаларын база эжиктери салыр. 

 Суур чурттакчылары – чаңгыс классчылары, эш-өөрү, кожалары, аңгы-аңгы организацияның ажылдакчылары кыштаг тудуунга шупту кээп дузалашканын Орлан Монгуш чугаалаан: "Төлевилелге киржиринге бүзүрээни дээш өөрүп четтирдим. Аныяк өг-бүлеге дыка улуг деткимчелиг төлевилел деп санаар мен. Өөм ишти-биле малчыннар ажы-төлү болгаш, билир бис, улуг кажаа, бажың тудуп алырынга чаңгыс эвес чыл үнерин. Ам, чаңгыс чайның дургузунда, бүдүн малчын турлагны халас чыгыы тудуп алганывыс дээш, Тываның Чазаанга, тудугну тударынга дузалашкан чонумга улуу-биле өөрүп четтиргенимниң сөстерин дамчыдар-дыр мен. Чаңгыс чер чурттугларымга, эш-өөрүмге, төрээннеримге – бригада составынче кирип турган шупту кижилерге черге чедир мөгейип, өөрүп четтиргенимни илередийн. Суурум чону эп-найыралдыг, бир демниг деп чүвени көрдүм, дуза хереглээн кижилерге бодум база үлүүмнү киириштирер мен». 

 Каа-Хем кожуун чагыргазы Мөңгүн-Тайганың «Мөген-Бүрен» КУБ, Эрзинниң «Бай-Хөл» КУБ база кожуунунуң муңчу малчыннары-биле мал садып алырының керээлерин чарган. Ынчангаш бо чоокку хүннерде төлевилелдиң киржикчилеринге 200 баш хойну дамчыдар. 

 Кожуун чагырга даргазының хүлээлгезин күүседип турар Алексей Чалан-оолдуң чугаазы-биле алырга, суурларның чурттакчылары «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилелин дем-биле деткээн, кижилер келир чылын аңаа киржир күзелин илередип турар. «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилелин Каа-Хем кожуунга күүсетчир бот-идепкейлиг кижилерниң хөйүн барымдаалааш, ону «чоннуң тудуу» деп адай берген.