Башкы деп бедик аттың «сылдыстары»

Башкы – улуг чоргаарал-биле адаарывыс эң-не хүндүлүг сөс. Башкы – эртем «делегейиниң» чырыткызы. Шынап-ла, Башкы деп улуг үжүк-биле бижиттинер мергежилдиң эдилекчилери бисти шуптувусту өөредип кижизидип чоруур. Чылдың болур чаагай чаңчыл апарган башкылар мөөрейи ажылын доозуп, республиканың башкылар ниитилелиниң Башкы деп бедик аттың «сылдыстарын» апрель 25-те Улусчу чогаадылга бажыңынга хүндүткеп байырлаан. Аңаа бүдүн республиканың булуң бүрүзүнүң башкылары боттарының коллективтерин төлээлеп, мөөрейниң «Тыва Республиканың чылдың башкызы – 2013», «Тыва Республиканың чылдың кижизидикчи башкызы – 2013», «Тыва дыл болгаш литератураның тергиин башкызы – 2013» база «Тускай коррекциялыг ниити билиг школазының тергиин башкызы – 2013» деп номинацияларга тус-тузунда мергежилинге бердингенин бараалгаткан.
   Байырлыг хемчегни ТР-ниң өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Бичелдей ажыткан. Ол чыылган башкыларга, мөөрейниң киржикчилеринге байыр чедириишкиннериниң чылыг-чымчак сөстерин чугаалап: «Силер, башкылар, бистиң өөредилге тургузуунуң улуг «шериин» төлээлеп турар силер. Бистиң холдарывыста — хөй санныг ажы-төлдүң салым-хуузу. Бо эрттирип турар мөөрейивис тергииннерниң тергииннерин илередир болгаш деткиир сорулгалыг. Киржикчи бүрүзү дээрге, тиилекчи-дир, чүге дизе мөөрейниң республика чергелиг чадазынче кире бергени – ол тергиин деп атка төлептиг болганнарның чедиишкини-дир. Силер бедик мергежилиңерни көргүзүп, боттарыңарның чогаадыкчы билииңерни, уруглар-биле ажылдап билириңерни бараалгаткан силер» — деп демдеглээн.
   Байыр чедириишкиннериниң соонда хемчегниң онза кезээ – тиилекчилерни хүндүткеп байырлаары эгелээн. Баштай мөөрейниң аңгы-аңгы номинацияларынга төлептиг башкыларны шаңнап-мактаан. «Мөөрей кичээлдеринге чогаадыкчы чоруу дээш» өөрүп четтириишкинге А.Б.Суктар (Туран, Бии-Хем кожуун), Т.И.Терехова (Республиканың өскүс болгаш ада-иезиниң ажаалда-тежээлдези чок арткан уругларның школа-интернады) болгаш өскелер-даа төлептиг болган. «Педагогиктиг мергежил дээш» номинацияны Л.Н.Беспаловага (Кызылдың № 5 гимназиязы), «Мергежилинге бердингени дээш» – В.С.Ондар (Мугур-Аксы, Мөңгүн-Тайга), «Педагогиктиг дебют» – О.Е.Ооржак (Кызылдың № 15 лицейи), Т.С.Сандак (Туранның, Бии-Хем), «Методист башкы» – А.К.Ховалыг (Хову-Аксы Чеди-Хөл), «Тиилелге дээш чүт-күл» – А.В.Чангын-оол (Шуурмак, Тес-Хем), мөөрейниң лауреаттары болган – Е.А.Светлакова (Кызылдың № 15 лицейи), У.Н.Сады (Кызыл-Чыраа, Тес-Хем) болгаш оон-даа өске башкыларга тывыскан.
    «Тыва Республиканың 2013 чылдың башкызы» атка Кызылдың № 12 школазының орус дыл болгаш литература башкызы Айслу Евгеньевна Лаажап, «Тыва дылдың болгаш литератураның тергиин башкызы – 2013» атка база-ла Кызылдың № 12 школазының тыва дыл болгаш чогаал башкызы Солангы Эресовна Лопсан, «Тыва Республиканың чылдың кижизидикчи башкызы – 2013» атка Кызылдың № 29 дугаар уруглар садының кижизидикчи башкызы Шолбан Биче-ооловна Хомушку, «Тускай коррекциялыг ниити билиг школазының тергиин башкызы – 2013» атка Чербиниң VIII хевирниң тускай (коррекциялыг) ниити билиг школа-интернаттың дефектолог башкызы Светлана Александровна Киликеева олар тус-тузунда төлептиг болганнар. А «Чылдың тергиин аныяк специалистери» атты Каа-Хем кожууннуң Сарыг-Септиң № 1 школазының математика болгаш информатика башкызы Илья Сергеевич Павлов биле Чаа-Хөл кожууннуң Булуң-Терек школазының англи дыл башкызы Александр Александрович Сундуйга тывыскан.
    Башкыларның чугаа-лап турары-биле алырга, мөөрейде киржип турар эр башкыларның саны чылдың-на немежип турары дыка эки. Оларның бирээзи аныяк специалист А.А.Сундуй бодунуң тиилелгезинге хамаарыштыр: «Шупту чүүл кижиниң бодундан хамааржыр деп бодаар мен. Кижиниң бодунуң тура-соруу, кызымаа, салып алган сорулгазынга чедип алыры база ол ышкаш ада-иениң, коллегаларның деткимчези дыка улуг ужур-уткалыг. Бо мөөрейге аныяк башкыларны деткип турары өөрүнчүг-дүр. Мен Санкт-Петербургтуң педагогиктиг колледжизин 2010 чылда дооскаш, дораан школага ажылдай бердим. Бо мөөрейде бир дугаар киржип тур мен. Башкылар мөөрейинден бодумнуң ажылымга хамаарыштыр дыка хөй ажыктыг чүүлдерни көрүп, билип алдым. Мөөрей моон-даа соңгаар ажылымга улуг идиг болур дээрзинге идегелим улуг» — деп өөрүшкүзү-биле үлешти.  

Валерия КОНГАР.
А-Х. АПЫКААНЫҢ тырттырган чуруктары