Шолбан Кара-оол парлалга конференциязында РФ-тиң Президентизи-биле ужуражылганың түңнелин чугаалаан

 Тыва Республиканың Баштыңының албан хүлээлгезин күүседип турар Шолбан Кара-оол журналистер-биле парлалга конференциязында чурттуң Президентизи Владимир Путин-биле май 23-те Кремльге ужуражылгазын, хуусаадан эрте халажып турарының дугайында тайылбырны берген. 

 Федералдыг бюджеттен дорт хамаарылгалыг, дотация-биле чурттап турар регионга Күрдумаже соңгулдалар-биле чергелештир Тываның Баштыңынче соңгулдаларны эрттиреринге чарыгдалдар үнмезин дээш, шын шиитпирни үндүргенин, ооң түңнелинде 50 млн. рубль бюджет акшазын камнап алырын ол чугаалаан.

  «Артык чарыгдалдар кылбазы-биле, соңгулдаларны капсырлаштырарын шиитпирлээн мен. Ол акшаны өскээр, чижээ тудугже, 16 квартиралыг 4 бажың тудуунче чарып болур. Ынчангаш Владимир Владимирович ол шиитпир шын-дыр деп, чөпшээрээн» - деп Кара-оол тайылбырлаан. 

 Республиканың келир үези, сайзыралы дээш мындыг шиитпир хүлээп алдынган. 2020 чылга чедир Тываның хөгжүлдезинге хамаарышкан доктаал саавырны үндүреринге хөй күжениишкини үндүрүп, 8 чыл ону идип, регионга улуг ужур-дузалыг инвестиция төлевилелдерин киирген бис. Владимир Владимировичиниң деткимчези-биле бо документ 2015 чылда чырыкче үнген. 

 «Бо хүнде дыка хөй төлевилелдер боттанып эгелээн. Оон ачызында Кызылдың аэропордун чаартып турар. 500 млн. ажыг рубльди шиңгээдип алган бис, ынаар ниитизи-биле 3 млрд. ажыг рубльди салыры көрдүнген. 20 чыл туруп келген ниити аарыглар эмнелгезиниң тудуун доозар, федералдыг бюджеттен 440 млн. рубльди алыр. 

 Планда М-54 автооруктуң угланыышкынын өскертир айтырыг база кирип турар. 2016 чылда бо орукту чаартып эгелээр. Республиканың дыка хөй кожууннарын таварып эртер бо орук, транспорт аргыжылгазының кол өзээ апаар ужурлуг. Орукту чаартырынга 10 хире млрд. рубльди угландырары көрдүнген. 

  Федералдыг план-биле эгелээн бир улуг ажыл – Россияның чаңгыс аай энергосистемазы-биле Тываны тудуштурган чырык дамчыдылгазының ийи шугумун дээрбектей кылыры. Ону кылыптар болза, регионнуң энергосистемазынга чырык өжүүшкүнү болбас. Ийиде, ону ынчаар кылыптар болза, республикаже чырык энергиязының кээр хемчээли улгадыр, бизнести сайзырадырынга чырык чедишпезиниң айтырыы шиитпирлеттинер. Ындыг болзажок, ол төлевилелдерни доозар херек. 

 Энергодээрбек – элээн каш илчирбеленчек айтырыгларны шиитпирлээриниң бирги базымы-дыр. Чаа ЧДШ-зынга электри подстанцияларының каскадын эде чаартырынга 4 млрд. рубль херек. Росчеткилерниң удуртукчузу Олег Бударгин-биле ол ажылды уламчылаарын дугурушкан мен. Ооң корпорациязы боду чедип келгеш, шупту чүвени кылыптары эвес-тир. Олег Михайловичиниң деткимчези – Россияның Энергетика яамызындан, федералдыг чазактан чыл санында төлевилелдиң акшаландырыышкынын чедип алырынга, меңээ база командамга, чүгле тепкииш-тир. Бо чылын ынаар, бодувустуң акша-хөреңгивисти киирип, республикага чаа подстанцияларны садып, ону «Тыва энерго» хуу компанияже шилчиткенивис анаа эвес. 

 Республика база федералдыг бюджет аразында рынок арга-хевирлериның хамаарылгазы чоруп турарын чугаалаар апаар. Республика чаңгыс рубль-даа түңнүг федералдыг дузаны алырда, баштай бодунуң хөреңгизин салыр. Тывага акша анаа-ла кээп турар деп бодаар болза, чазып турарлар. Интернетке ындыг чүве номчаан мен: регионну удуртурда берге чүве чок, Россияның берип турар акшазын аай-дедир хуваап олурар деп, кенен сеткил-биле бижээн. 

 М-54 автооруктуң угланыышкынын өскертир айтырыг база бо документиниң иштинче кирип турар. 2016 чылда чаа маршруттуң регион оруун баштай федералдыг өнчүже шилчидер. Ынчалза-даа хенертен олар орукту шупту негелделерге дүүшкен кылдыр кылзын, оон Росавтоорук ооң хандырылгазын хүлээп алыр деп эгелээн. 

 Президент-биле ону база чугаалаштывыс, Тывага кандыг-даа негелде тургуспайн, федералдыг эрге-чагырга М-54 оруктуң угланыышкынын өскертир төлевилелди күүседир ужурлуг дээрзинге, ол чөпшээрешкен. Ол маршрут чүгле Тывага, республиканың чамдык кожууннарынга дыка херек эвес, а бүгү Россияга ажыктыг. Мурнуу-чөөн Азия чурттарынче үнериниң бир эптиг оруу ол. Оон аңгыда ол орук-биле Алтайже база Барыын Сибирьже автомобиль оруун уламчылап болур. 

 Хуусаадан эрте албан-дужаалдан халажыры дээрге чугула айтырыг болур. Эгелеп каан ажыл-херекти уламчылаар, Тываның чурттакчыларының мурнунга база чурттуң удуртулгазынын мурнунга даанган хүлээлгелерим бар деп Шолбан Кара-оол тайылбырны берген. 

 Тывага дээш дыка хөй чедип алган чүүлдеримниң чылдагааны - федералдыг ведомстволарның удуртукчулары-биле амы-хууда таныш болганымда. Чижээ, Интернетче дүрген кирер волокно-оптиктиг шугумнуң тудуу-дур. Федералдыг программа-биле ону 2018 чылда эгелээр турган. Бистиң суурларывысты хуусаадан 2 чыл бурунгаар Интернетке кожуп эгелээр дээш, коллегаларым РФ-тиң харылзаа болгаш коммуникация сайыды Николай Никифоров-биле эки харылзааны тудуп, улуг күштү үндүрген. 9 муниципалдыг районнарже харылзааның каналдары шөйдүнген, бизнестиң төлээлери ол кожууннар база суурларның иштинде хереглекчилер-биле дорт харылзажыр аргалыг апарган. Бо удаада Москвага Тожуже, тодаргайлаарга Ырбанче, ВОХШ тудуун уламчылаарын дугуруштувус.

 Төрээн республикамны удуртуп эгелээш, ооң хөгжүлдезинге чугула ажыл-херектерни эгелеп кааш, ону ара каап шыдавас мен. Ол дээрге чаа ЧЭТ тудуу болгаш өске-даа инфраструктура төлевилелдери-дир. Олар чокта Тываның экономиказын экижидип, чоннуң амыдырал деңнелин көдүрери берге. 

 Чоннуң мурнунга, чурттуң удуртулгазының мурнунга эгелеп алган ажылымны чедир кылыр ужурлуг мен. Энергетиканың доктаамал ажылын чедип алыры, тодаргайлаарга, чаа электри-станциязын тудуп алыры чугула, ажыы-биле чугаалаарга, төрээн черимниң, чонумнуң ажылдап, амыдыраарынга таарымчалыг байдалдарны тургузары болур. Инфраструктураны сайзырадып алырга республикаже инвестициялар кииреринге эптиг байдалдар тургустунар» - деп, Шолбан Кара-оол тайылбырлаан. 

  Россияның Президентизи-биле ужуражылганы сайгарып тура, журналистер келир соңгулдаларга хамаарыштыр айтырыгларны база сонуургаан. Шолбан Кара-оол бодунуң шиитпирин «Улуг акызы»-биле сүмелешкен бе, губернатор соңгулдаларын хуусаадан эрте эрттирерин Владимир Путинден Маадырывыс «дилээн» бе дээш, оон-даа өске. 

 Шойгу-биле ол темага чугаалашканын, 2016 чылда Тываның Баштыңының соңгулдаларынга киржирин ол деткээнин чугаалаан. Тывага губернатор соңгулдаларын хуусаадан эрте эрттирер дугайында шиитпир – ооң хууда эргези база республикада байдалдарга даянгаш, Президентиниң айтыышкыны-дыр деп тайылбырлаан. 

  «Тыва – Президентиден бо чылын хуусаа бетинде республика баштыңынче соңгулданы эрттиреринге «ногаан чырыкты» алган чаңгыс регион болур. Ол дээрге бистиң республикага онза хамаарылганың, бүзүрелдиң демдээ. Владимир Владимировичиниң үнелели чугула болбайн аан, ынчалза-даа чоннуң төнчү шиитпири сентябрь 18-те билдинер. Ол меңээ эң кол» - деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.