Тываның Баштыңы: Турум чорук – бурунгаар сайзыралдың кол үндезини

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Тыва» КТРК-ның телеканалынга интервью берип тургаш, регионнуң амгы үеде хөгжүлдезиниң чугула айтырыгларынга доктааган. Журналистиң айтырыгларынга харыылап тура, республиканың губернатор төлевилелдери Тываның экономиказынга чугула элээн каш хөй талалыг айтырыгларны шиитпирлеп турарын демдеглээн. 

 Шолбан Кара-оол: Тывада ол төлевилелдер ажылдап эгелээнин бөгүнгү байдал көргүзүп тур. Төнчү көргүзүглер, тодаргай түңнелдер бар – регионнуң ниити продуктузу чүгле хууларда эвес, а каш катап көвүдээн. Регион даштыкы продуктуларны солуур – картофель, ногаа, сүт, эъттен кылыглар, чартык белен чемнер-биле боттарывысты хандырыптар аргалыг апарган бис. Макталга ол төлептиг. Бир эвес малывыс турар болза, турум байдалдыг болурувусту шупту билип турар бис. Ынчангаш мал ажыл-агыйы, көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадыры – кылыр-даа, эчизинге чедирер-даа ужурлуг чүүлүвүс ол. «Бир суур – бир бүдүрүлге» төлевилел күш-ажылдың кижизинче угланган төлевилел-дир. Көдээ иштен алган продукциязын анаа-бир дугурушкан кижизинге дужааптайн, а хереглекчиже дорт үнген турарынга сонуургалды оттуруп, күш-ажылын ындыг арга-биле деткиири-дир. 

  Виталий Кузнецов: Төлевилелдиң сорулгазы – садып алыр өртекти улгаттырары бе, азы?

 Шолбан Кара-оол: Чок, немелде өртекти, база күш-ажылдың бүдүрүкчүлүүн улгаттырары-дыр. Эң кол чүве – ооргазында дери төктү берген ажылдап чоруур кижини деткиири-дир. Эрткен чылдың түңнелдерин сан-чурагайга чугаалаар болза, ол төлевилелден 1100 кижи деткимчени алганы дыка өөрүнчүг. Кайы-даа суурга чеде бергеш, чон-биле ужуражырымга, көңгүс танывазым, чазакка кайнаар кирерин билбес оолдар күрүне деткимчезин алган болур чорду. 

  Шолбан Кара-оол: Кезээде болдунмас-даа болза, кызыдып чор мен. Амыдыралдың кадык овур-хевири дээрге, чүгле мага-боттуң шыңганнарын үндүрүп алырында эвес, а кижиниң угаан-сарыылында база. Амыдыралдың кадык овур-хевири Тывага мода апаарын күзээр мен. Хүн-бүрүнүң анаа-ла бир чарылбас кезээ апаарын. Ынчан тудуп каан спортчу залдарывыс, спортчу объектилеривис анаа-ла ханалар апарган турбас. Бичиилерниң бир бөлүү үнүп турда, дараазында ээлчээ кирип турар, долу залдар, стадионнар апаарынга бүзүрээр мен. Сөөлгү беш чылда спортчу 14 объектини туттурдувус. Бо хонуктарда Сарыг-Септе спорт-культура төвүнүң тудуун доозуп, ажыглалга киирер бис. Удавас Ак-Довуракта эштир бассейн ажыттынар. Эрзинге комплексти ам тудуп эгелээр. Бөгүнгү уруглар көңгүс өске үнелелдерге башкартып, өске чуртталга-биле чурттап чорууру өөрүнчүг. 

 Шолбан Кара-оол: Ниитилелдиң хөгжүлдезинге, экономиканың сайзыралынга ындыг турум эвес чорук шынчы эвес болгаш хоозуралдыг шаптараазынны тургузар. Кандыг-даа хамаатының, оларның аразында күрүне албанында ажылдап турар кижилерниң ажыл-чорудулгазы күрүне камгалалынга турзун дээр мен. Чүгле политиктиг турум байдалга эвес, а бурунгаар шимчээриниң кол үндезини – турум чорукка хамаарыштыр. Ниитилел то быдаргай болгаш бот-боттарынга удурланышкак турда – бурунгаарлаашкын чедип алдынмас. 

 Виталий Кузнецов: Ол майданга келир. 

 Шолбан Кара-оол: Ийе, дыка шын. Дискуссиялыг, профессионал сонуургалдарлыг, шиитпирлерни хевирлээр аргаларлыг, хөй-ниити дыңнаашкыннарлыг хамааты ниитилел, эки болгаш чедимчелиг институттар тургузар пландан алгаш көөрге, олар бисте бар, шупту багай эвес ажылдап турарлар. Чижээ, Хонук-оол Доржуевич Монгуштуң удуртканы Тыва Республиканың Хөй-ниити палатазы-дыр. 

 Хамааты ниитилелдиң институду болур ол орган эрге-чагырганың, ылаңгыя күүсекчи эрге-чагырганың ажыл-чорудулгазынга контрольду чорудуп турар. Мында кандыг-даа хөөредиг чогун чугаалаайн. 

 Чазактың ажылынга хамаарыштыр шыңгыы шүгүмчүлелдерни бо-ла кирер. Тыва Республиканың Баштыңының чанында Хамааты институттар чөвүлели - хамааты чөвүлелден сагындырыглар база бар. Чоокта чаа чарылганывыс - Куулар Дугаржапович Даржаа ону удуртуп турду. 

 Тудуг адырының база күрүне албанының хоочуну Чимит-Доржу Баирович Ондар-биле бөгүн ужураштым. Энергетика хөгжүлдези-биле холбашкан айтырыгларны кады элээн делгереңгей сайгарып көөрүн дугуруштувус. Бажымны суйбавас дээрзин билир мен. Бүгү-Россияның улусчу фронтузу база кончуг. 

 Ол дээрге дээштиг, эш-хуу кады ажылдажылгалыг, боттуг шүгүмчүлелдиг хамааты институттарның ажылы-дыр, а бодун наполеонга дөмейлээн, албан-биле баррикада тургузуксаан шугул аарыг кижилернии эвес. 

 Ол бүгү, эрткен үеде артканы, эки. Кижилер шупту чүвени анаа хүлээп алыр апарган, соңгулда дээрге – чырыктың төнчүзү эвес деп билген, бистиң – бистиң эвес бе дээн айтырыглар тургуспастаан. Үзел-бодалдар, программалар бар. Бодалдарның удурланыышкынны турбайн канчаар, ол анаа байдал-дыр. Ындыг-даа бол, холдарывысты дыңзыг тудушкаш, ам-даа кады бурунгаарлаар апаар бис.