Шын болгаш боттуг күрүне деткимчезин алырын бодаваан мен деп, көдээ сайгарлыкчы Тываның Баштыңынга чугаалаан

  «Шолбан Валерьевич, Силер-биле ужуражы берзимзе, анаа-ла акша дилеп алыр мен деп бодаан мен. Конкурстар, грантылар бар деп черле билбээним шын. Меңээ сүмелээрге, конкурска киржири-биле планымны кииргеш, боттуг деткимчени алыр аргалыг болдум. Ам бажың дериг-херексели кылыр цегим ажылдап турар. Ынчангаш силерге өөрүп четтиргенимни илередип, ам-даа ак сеткилдиг ажылдаарымны аазап тур мен» - деп, Эрги-Барлыктан аныяк сайгарлыкчы Сылдыс Куулар, республика Баштыңы Барыын-Хемчикке ажыл аайы-биле сургакчылап чорда, бодунуң бүдүрүлгезин калбартыр күзелдиин чугаалап турганын сагындырган. Ынчан Шолбан Кара-оол ону мактааш, республика конкурстарынга киржирин сүмелээн турган. Ол езугаар аңаа киришкеш, бодунуң төлевилелин калбартыры-биле 3,5 млн. рубльди алган. Ооң дузазы-биле тудуп алганы мебель бүдүрер цеги чүгле сумунуң хереглелдерин хандырып турар эвес, кожууннуң, оон туржук республиканың деңнелинче үнүп турар апарган. 

 Аныяк сайгарлыкчы А-Довурак хоорайда бодунуң бүдүрүлгезин ажыдып, элээн каш ажылчын олуттарны тургускан. Бодунуң бүдүргени продукциязын садып-саарар садыгны ажыдарын планнаан, эвээш орулгалыг өг-бүлелерниң ажы-төлүнге бичии оруннар кылыр дээн ышкаш социал акцияларның доктаамал киржикчизи. Шолбан Кара-оол сайгарлыкчыны база катап мактааш, күрүне деткимчезиниң республиканың эрес-кежээ бөдүүн ишчилеринге чедип турарының чугулазын демдеглээн. 

  «Чоокта чаа Эрзин кожуунга чедип, малчыннар-биле ужураштым. Эрге-чагырганың деткимчези-биле туткан кажааларны, малчын турлагларны көргүстү. Күш-ажылдың кижилерин деткиир – кол-ла чүүл ол. Беш тракторну деткимче кылдыр үлээн турган, ол эт нарын кышты эртеринге улуг дузалыг болганын дыңнадым» - деп Ш. Кара-оол чугаалаан.

 Ак-Довурак хоорайның ажыл-амыдыралының дугайында пенсионер Анатолий Сенгиевич Монгуш чугаалаан. ССРЭ-ниң буступ дүшкениниң соонда, Ак-Довуракка чаа котельная тудуун бир дугаарында Шолбан Кара-оолдуң эгелээшкини-биле тутканын, ол дээрге чурттакчы чоннуң амыдыралынга чогумчалыг чүүл болган дээрзин демдеглээн. Чазактың туружу ындыг болганда, хоорай ам-даа сайзыраар дээрзинге бүзүрелин ол илергейлээн.

 Ак-Довурак хоорайны бут кырынга тургузар, ооң мурнуку алдар-адын эгидер дээш, Чазак күжениишкинни үндүрүп турар, ол дээрге бөдүүн эвес сорулга-дыр дээрзин Тываның Баштыңы демдеглээн. Ынчалза-даа ажыл эгелээн. «Тыва даг-дүгү» комбинатка хамаарыштыр алырга, инвесторларның солчуп турганы хомуданчыг. Ам келир кижилер-биле бүдүрүлгени төтчеглевезин, харын-даа сайзырадырын дугуржуп турар бис. Комбинаттың чаа ээлериниң ажыл-чорудулгазын Экономика яамызы контрольга алган.

 Пенсионер Зинаида Кара-Сал Эрги-Барлык суурга чедир чаа орук тудуп бээрин дилээш, амы эвес ажыл-ижинге чедиишкиннерни богаш чагай чорукту күзээн. Эрги-Барлыкче орук тудуун 2016 чылда эгелээри көрдүнген дээн республика Баштыңының сөстерин чыылганнар диңмиттиг адыш-часкаашкыны-биле хүлээп алганнар. Амгы үеде 35 млн. рубльди тускайлап турар. Олче асфальтылыг орук тудар арганы өөренип көөрүн Шолбан Кара-оол Орук-транспорт яамызынга сүмелээн. Бо чылдың март айда Россияның Президентизи В.В. Путин-биле ужуражып тура, республиканың кол оруктарын экижидериниң айтырыгларын сайгарып чугаалашканын чугаалаан. 

 Чурттуң баштыңы Кызыл-Чадаана-Хандагайты участокка федералдыг эрге-байдалды тыпсырын деткип, Россияның транспорт яамызынга федералдыг оруктуң чаа маршрудун акшаландырарының графигин дарый ажылдап кылыр даалганы бергенин чугаалаан. «Республиканың барыын талазынче оруктуң байдалы кандыгыл дээрзин билир бис. Федералдыг акшаландырыышкын эгелээрге-ле, республика бюджединден хосталган акша-хөреңгини көдээ черлерниң оруктарынче киириштирер бис» - деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн.

 Культура бажыңының дээвирин септеп бээрин культура адырының төлээзи, ыраажы Айсу Чигжит дилээн. Чогум Культура бажыңының иштики байдалы чогумчалыг дериттинген, чүгле чаашкын чаап келирге, дамдылаар. Бо айтырыгны дарый шиитпирлээрин культура сайыды Алдар Тамдынга дааскан. 

 Кышкы үеде соок деп хомудалдар киирип турар Кызыл-Мажалыктың ийи каът бажыңнарының одалга системазын чаартыр аргазын тыварын республиканың ЧКА агентилелиниң удуртукчузу Юрий Ооржакка сүмелээн.

  Хөй уругларлыг өг-бүлелерни саап ижер инек-биле хандырар болгаш аңаа кажаа тудуп бээр «Инек — чемгерикчи малым» деп төлевилелди Аяңгаты суурнуң чурттакчызы Сайхо Монгуш деткээн. Ынчалза-даа Кызыл хоорай биле Барыын-Хемчик кожууннуң аразынга пассажир аргыштырылгазының айтырыы ону дүвүреткенин ол чугаалаан. «Бичии уругларывысты эдертип алгаш, бо-ла хоорай кирер апаар. Бичии уруглар олурар тускай олуттар шупту такси чолаачыларында эвезин билир бис. Ынчангаш полицейжилерден бо-ла чаштынып чоруурувус, чажыт эвес. Кызыл АТБ-зиниң пассажир автобустары-биле катап чонну аргыштырып болбас бе? - Сайхо Монгуш айтырган.

  Бо айтырыгны эчизинге чедир шиитпирлээрин республика Баштыңы Шолбан Кара-оол орук-транспорт сайыды Олег Бадыга дааскан. 

  Кызыл-Мажалыктың 1 дугаар школазында грант системазы-биле ажылдап турар орус дыл болгаш чогаал башкылары регион Баштыңының ужуражылгазынга албан-биле келген. Олар көдээ черлерге орус дылды хөгжүдер төлевилел дыка херек деп чугаалааннар. Бир дугаар школага, ылаңгыя орус дылдыг башкыларга өөренир күзелдиг өөреникчилерниң саны дыка хөй. Школа назыны четпээн уругларга немелде бөлүктү ажытканын дыңнаткаш, орус дыл талазы-биле күрүне прграммазын оон-даа ыңай сайзырадыр айтырыгны аңгы чугаалажырын республика баштыңындан дилээннер.

 Аяңгаты суурнуң аныяк чурттакчызы Орлана Деге «Чемгерикчи инек малым» төлевилелче ону кииргени дээш өөрүп четтиргенин илереткен. «Чазактың деткимчезин ап тур бис. Төлевилелдиң киржикчилери ооң негелделерин күүседир дээш шынчы ажылдаар бис» - деп, ол аазаан. 

 Шолбан Кара-оол көдээ черлерниң чурттакчыларын деткиир немелде комплекстиг хемчеглер ажылдап кылдынган. Ооң бир чижээ – мал ажылынче аныяк өг-бүлелерни эвилелдеп, шээр малдың баш санын көвүдедири-биле «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилел эгелээнин чугаалаарга, чон ооң дугайында эки билир болган. 

 Кожууннар аразының амгы үедеги медицина төвүн Кызыл-Мажалыкка ажытканы дээш, Ак-Довурак хоорайның хоочуннары өөрүп четтиргенин илереткеннер. Ында бедик мергежилдиг кижилер ажылдап турар, албан черин амгы үениң медицина дериг-херекселдери-биле четчелээн. Кожа чыдар 5 кожуундан ниитизи-биле 25 муң хире кижиге эмчи дузазын чедирип турар. Кол угланыышын – бирги ээлчегде малчыннарга эмчи узазын чедирери. Ол төптүң коллективи дезинфекция чорудар камера садып бээрин Кадык камгалал яамызындан дилеп келген, ооң удуртулгазы ам-даа харыы бербээн. Дезинфекция камеразының өртээ 400 муң рубль болурун Шолбан Кара-оол залга ылавылааш, ол акшаны тыварын Кадык камгалал яамызының удуртулгазынга дааскан. 

 Кызыл-Мажалыкка Чазактың отчедун чугаалажып турда, өске-даа айтырыглар көдүрүлген. 2015 чыл республиканың аңгы-аңгы адырларынга канчаар эрткенин Тываның Баштыңы тодаргай чугаалаан. 

  «Кризис болуп турза-даа, чамдык угланыышкыннарга чедиишкиннерлиг болган бис. Бо дээрге чоннуң ачы-хавыяазы-дыр. Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчыларынга өөрүп четтирдим. Культура бажыңынга чон долу болган, кижилер сумулардан келгилээн. Тус черниң медицина төвү кожа чыдар кожууннарның чурттакчылары-биле кады 26 муң хире кижиге эмчи дузазын чедирип турар. Шекпээр биле Дөң-Терезинде ФАП-тар эки ажылдыг. Күрүне деткимчези алган сайгарлыкчылар сайгарлып турар. Планнарның болгаш чедиишкиннерниң дугайын чугаалап турумда, кижилер сөс бүрүзүн эрттирбейн дыңнап турганын эскердим. Кичээнгейлии, билдилии болгаш деткимчези дээш четтирдим» — деп, Шолбан Кара-оол бодунуң блогунга Кызыл-Мажалыкка ужуражылга дугайында бижээн.