Татьяна Верещагина: Орус культураны камгалап арттырар фондуну тургузуп турары – кончуг үезинде кылган базым-дыр

 - Тывада ТР-ниң Чоннар ассамблеязы хөй-ниити организациязының эгелекчи саналы-биле, орус культураны болгаш чаагай чаңчылдарны кадагалаар болгаш сайзырадыр талазы-биле фондуну тургускан. Тываның Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оол ол эгелээшкинни боду деткээни дыка өөрүнчүг-дүр. Мээң бодалым-биле, ындыг фондунуң тывылганы – чугула болгаш чогуур үезинде базым-дыр. Харын-даа, ону шагда-ла эгелээр турган. Мен 10 чыл бурунгаар, чүгле бистиң Тывага эвес, а бүгү Россияга орус культураны камгалаарының айтырыын көдүрген мен. «Центр Азии» солунга парлаттынган мээң материалым, билдингир шүлүкчү Римма Казакованың тургусканы «Золото зерно» хүндүлүг шаңналга төлептиг болган. Ынчан-на российжи ниитилежилгелерниң тулган дээн төлээлери амгы үениң деп ат азынган, культураның солукчуларының тыптып келгенинге хөлзеп эгелээн үези ол. 

  Чоннуң культуразы, чаагай чаңчылдары деп чүл? Ол иштики сагыш-сеткил-дир – кижиниң иштинден үнген, тыныжы дег. Ол колдуунда суур кижилериниң амыдыралында адырылбас кезээ болу берген улустуң ырыларында, кожамыктарда, өпей ырларда сиңниккен. Кандыг-даа чоннуң төлээзи ол бүгүнү чидирип, чаагай чаңчылдарын уттуп алыр болза, сагыш-сеткилин ышкынып, ук-дөзүн чидирип, мөзү-бүдүш айыылының диргелгени-дир. 

 Шагда, Туранга чурттап турган, орус чоннуң дыка хөй ырыларын билир өг-бүле Кривошеев Николай Игнатьевич биле Анастасия Игнатьевнаны видеога тырттырып алган мен. Мээң дилээм-биле янзы-бүрү уяранчыг ырыларын күзелдии-биле ырлажып бергеннер. Ол бижидип алган чүүлдеримни чидирипкенимге дыка хомудаар мен, ынчалза-даа бөгүн база ындыг кижилерни – өгбелеринден камныы-биле кадагалап чоруур культураның эдилекчилерин тып ап болур деп бодаар мен. 

  Чоокта чаа Хорватия чорааш, ол чурттуң чурттакчыларындан, шаанда орус дылга доктаамал ажыглап турганы дыка хөй сөстерни дыңнадым. Бо үеде Россияның чурттакчылары ол сөстерниң утказын-даа билбес боор. Амыдырал бурунгаарлап, культурада, ужур-чаңчылдарда, дылда дыка хөй чүүлдер ажыглаттынмайн турар, ындыг болганда амгы ниитилел ол бүгүнү демдеглеп, кадагалап арттырар ужурлуг. 

  Тывада орус культураның болгаш чаагай чаңчылдарның дөстерин дилээр база кадагалаар, чурт-шинчилел ажылдарын, эртем-практиктиг конференцияларны эрттирер, орус чоннуң чаңчылчаан байырлалдарын база езулалдарын катап эгидер талазы-биле бодунуң сорулгазын чаа фонд шиитпирлеп эгелээр болза, Тыва өске регионнарның аразындан бодунуң турисчи аян-шинчизи-биле элээн сонуурганчыг болгаш катаптаттынмас чер болу бээр деп бодаар мен. 

  Эрткен чүс чылдарда Тывада, Бии-Хем кожуунда тургустунган орус культураны таныштырар даалгазын Туранның музейи шаа-биле боттандырып турар. Бо чоокку хонуктарда Кызылдың школаларындан 40 өөреникчи келир, кожуун школаларындан база чагыглары хүлээп ап турар бис. Россияның регионнарындан, даштыкыдан туристер биске бо-ла кээр. 

 Кандыг-даа чоннуң төөгүзү, культуразы чүгле солун чүүл эвес, а бодун боду билип алырынга хей-аътты бээр.