Тываның Чазааның 2015 чылда ажыл-чорудулгазының түңнелдериниң база 2016 чылда мурнады хөгжүдер угланыышкыннарының дугайында отчетту сайгарган

 Апрель 5-те Тываның Чазааның хуралында Тыва Республиканың Чазааның ажыл-чорудулгазының түңнелдериниң база 2016 чылда мурнады хөгжүдер угланыышкыннарының дугайында отчетту сайгарган. 

 Россия Федерациязының Чазааның 2015 чылдың апрель 17-те айтыышкыны-биле бадылааны, 2015-2025 чылдарда Тыва Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезинче угланган хемчеглер планы - кризиске удур ажылдың угланыышкынын тодараткан кол программа документизи болган. 

  Ооң мурнунда чылдарда ышкаш, биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорукту, ылаңгыя көдээниң, деткиири республика чазааның ажылының кол угланыышкыннарының бирээзи бооп арткан. Эрге-чагырга органнарының тус черлерде ажылының дээштиин, инвестицияларны хаара туткан хемчээлинден база немелде ажылчын олуттарны тургускан санындан үнелээн. 

 Күүсекчи эрге-чагырга органнарының отчеттаашкыны – эптиг арга-хевир болгаш ажык-чарлыының үлегери-дир деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол демдеглээн. А республика Чазааның кежигүннеринге ол таныш ажыл, ындыг болзажок ону ам-даа сайзыраңгайжыдар. 

  - Бүгү чуртта белен эвес чылда, кризис байдалында ажылдап турар бис. Ынчангаш ол бүгүдени тайылбырлаар апаар. Чүге дизе, элээн өске байдалдарга чурттап турган бис. А кол-ла чүве – хая көрүнгеш, бистен хамааржыр чүүлдерни кылдывыс, деп мээң бодалым-дыр, чугаалап болур бис. 2014 чыл чүнүң-биле онзагай болганын сакты-дыр силер бе. Федералдыг шөлдерге ажылдарже чеже күжениишкиннерни угландырган ийик бис. Россияның Чазаанга, Федерация Чөвүлелинге илеткелдер… 2015 чылда Россияның Чазааның Айтыышкынының үнгени – чедиишкинниг чүүл болган. Ону бис чедип алган бис.

  «Кризис байдалы турзажок, Россияның Президентизиниң база Тыва Республиканың Баштыңының айыткалдарында демдеглеттинген угланыышкыннар хемчеглери-биле байдалды чогумчудуп, экономиктиг өзүлдени база социал-политиктиг турум байдалды арттырып шыдаан бис. 

 Делегейде нарын экономиктиг байдалдар уржуундан, Россияда үлетпүр бүдүрүлгези ниитизи-биле 3,4 хуу эвээжээн турда, 2015 чылда чуртта үлетпүр бүдүрүлгезиниң өзүлдези демдеглеттинген регионнарының санынче республика кирген. 2014 чылда деңнээрге өзүлде 8 хуу. Чазак Отчедунда кол онзалап демдеглээр чүүл ол» - деп, Тываның экономика сайыды Елена Каратаева бодунуң илеткелинде айыткан.

  Биче сайгарлыкчы чорукту деткиир болгаш хөгжүдер талазы-биле ажылды аңгы демдеглээн. 2015 чылда республика бюджединден 280 млн. ажыг рубльди сайгарлыкчы чорукту деткииринче угландырган болза, федералдыг бюджеттен 35 млн. рубльди хаара тутканын Елена Каратаева тайылбырлаан. Субсидия алган сайгарлыкчылар чаа 292 ажылчын олуттарны тургускан, бюджетче 41,5 млн. рубль үндүрүг төлевирин киирген.

  - Тыва 2015 чылдың чамдык көргүзүглеринге эки деңнелди хевээр арттырган. 2014 чылга деңнээрге чурттаар оран-саваны 12 хууга, үлетпүр бүдүрүлге хемчээлин 8 хууга, чүък сөөртүлгезин 29,4 хууга көвүдеткен. Ооң-биле чергелештир, чурттакчы чоннуң айда ортумак шалың төлевири өскен-даа болза, инфляция үезинде чоннуң боттуг орулгазы эвээжээн.

  Агаар-бойдустуң таарымча чок байдалы, каңдаашкын аграр секторда байдалды нарыыдаткан – эрткен чылга деңнээрге көдээ ажыл-агыйының ниити продукциязының бүдүрүлге индекизи 98,5 хуу болган – деп экономика сайыды дыңнаткан.

  Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чүгле каш угланыышкыннар-биле кызыгаарлаттынмайн, Тываның Чазааның ажыл-чорудулгазының шупту адырларын база чедиишкиннерин адап, четпестерни ылавылаарын кыйгырган. 

 – Көдээ ажыл-агыйын алыылыңар, ниити продукция бүдүрүлгезиниң эвээжээнин анаа-ла демдеглеп калбайн, а каңдаашкынның хемчээлин тодарадыры-биле кандыг ажылдар кылдынганын, когаралдың орнун дуглаарынга федералдыг акша-хөреңгини канчаар камгалаанын тайылбырлаар херек. Ол бүгүнү шуптузун чугаалаар. Чуртталга бажыңнарын киирери-биле Сибирь Федералдыг округда үшкү черде бис, ындыг болзажок Кызыл хоорайның оң талакы кезээнде Камгалал яамызының бүдүн объектилери демдеглеттинмээн дээн ышкаш, статистика органнары-биле кады ажылдаар четпестер бар-дыр. Эрткен чылын даг-болбаазырадылга комбинадын ажыглалга киирип, «Бир суур – бир бүдүрүлге» төлевилели-биле чаа ажылчын олуттарны тургузуп турза-даа, ажылчоктарның деңнели оожум эвээжеп турар. Чүге ол оожум эвээжеп турарыл? Чүге дизе федералдыг органнарның территориалдыг эргелелдеринде кызырылдалар бооп турар. Пункт бүрүзүнге тодаргай тайылбырлар барын көрүп тур силер, ону кижилерге чедирер ужурлуг силер. 

 Тыва Республиканың Баштыңының Администрациязының база Тыва Республиканың Чазааның Аппарадының удуртукчузу, Тыва Республиканың Баштыңының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак апрель 16-га чедир республиканың чурттакчы чону-биле ужуражылгалар үезинде Тываның күүсекчи эрге-чагырга органнарының ажыл-чорудулгазының дугайында отчедун таныштырарын дыңнаткан. Отчеттуң бодун Интернет четкизинге салыр. Чурттакчылыг черлерже үнер ажылчын бөлүктерниң составын база үнүүшкүннерниң графигин тургускан. Апрельдиң 19-ка чедир Чазакка документини сайгарар, оон ТР-ниң Дээди Хуралынче (парламентиже) чорудар.