Тывада мал оолдаашкыны уламчылавышаан. Малдың чаш төлүн камгалап алыры – кол сорулга

 Кыдыг-кызыгаар Эрзин кожуунда кыштаглаашкын ам-даа уламчылавышаан, деп "Тува 24" телеканал дыңнаткан. 

  - Бо черлерге кыжын казыыр 50 чедир соой бээр. Мынча чыл малчыннап келгеш, мындыг берге кыш көрбээн мен. Хар улугда дыңзыг сооктар чок боор, азы чок болза, хар эвээш болурга соок болур, ындыг болзажок кыш ажары черле ажырбас чүве. Бо чылын хар-даа улуг, соок-даа дыңзыг болду. Чазактың, кожуун чагыргазының, чоок кижилеримниң деткимчези эвес болза, чааскаан ону эртери берге турган – деп, Ай-оол Маады бодалын үлешкен. 

 2014 чылда Тываның Чазаандан аныяк фермер улуг деткимчени алган. Аңгы-аңгы артык кезектерлиг, МТЗ-82 трактору кышты ажарынга дыка дузалаан. Кыштаглаашкынның нарын үелеринде кыштагга кывар-чаар материалдар биле солярканың курлавыры черле турар болза эки дээрзин Ай-оол ылап билген. 

 - Аныяк малчын Ай-оол Маадының кызымаккайын демдеглейн. Бүгү республика девискээринде ышкаш, Эрзин кожуунда хар улуг. Тываның Чазаандан алганы трактору-биле бодунуң малының одар шөлдерин февраль, март айларда далбыйлааш, өскелерге база улуг дузазын көргүскен кижи – деп, Булуң-Бажы сумузунуң баштыңы Сергек Намчаа малчынны онзалап демдеглээн. 

 Малчын турлагларже орукту тырттып, арыглаар ажылдарга кожуун чагыргазы 100 муң рубльди аңгылаан. Кожууннуң малчыннарынга дузалажыр ажылчын бөлүктерни чыгган: Эрзин суурнуң школазы 5 коданның харын аштаан, а уруглар садтарының, чонну ажылга хаара тудар төптүң, культура бажыңнарының коллективтери кожууннуң малчыннарының 30 хире кыштагларынга дузалашкан болза, эмнелге коллективи дизельдиг кывар-чаар чүүл болгаш мал чеми садарынга акша-төгерикти чыып берген. 

 Аныяк малчын Ай-оол Маады кыштаглаашкынны хүр эртип, малдың чаш төлүн чидириг чокка кадагалап арттырар сорулганы салган. Ол ам Сайыр деп черде чазаанче удавас көжер, саргыга удур демисел, тарылганы кылдыртыр дээш, ажылдары-ла хөй. Беш чыл бурунгаар, чылда-ла 10 хире баш малды бөрүлер тудуп каар турган болза, бо чылын истер бар-даа болза, мал-маганга өршээлдиг болду деп - малчын чугаалаан.

  Булуң-Бажы сумузунга хамааржыр 34 малчын турлаг бар. 2016 чылда «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» төлевилел-биле база бир кодан немежир. А «Чемгерикчи инек малым» губернатор төлевилелинге киржир үш өг-бүлени суур чонунуң хуралында шилип алган. Эрзин кожуундан 18 өг-бүле ол төлевилел-биле инекти хүлээнип алырлар. Оларга бээр инектерни малчын Ай-оол Маадының коданындан алыр. 

  Бо хүннерде Эрзин кожуунда 12 муң ажыг баш бода мал, 115 муң хире баш хой-өшкү, 6300 хире баш чылгы база 74 баш теве кышты ажып турар. Эрзин кожууннуң малчыннары бо чылын малының баш санын 3-8 хуу өстүрер сорулгалыг. 

 «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативинде Мөңге биле Борбаана Хорбааның аалында 22 баш теве бар. Оларының чамдыызы бо чылын бодаганнарны берген, ынчангаш теве малдың өзүлдези 6 хуу болганы ол. 

 - Бо кыш соок, хары кылын болду. Техникавыс бар болгаш, ооң-биле харны тырттырып турдувус. Тевелеривис оолдапкан, ынчангаш өске малдарга көөрге, ооң чаш төлүнче кичээнгейни улгаттырдывыс – деп, Борбаана Хорбаа чугаалаан. Эрзин кожуунга апрельдиң 20-ден бээр хар эрип эгелээр. 

 Сугга алзып болур хире черлерде малчын турлагларны өскээр көжүрер талазы-биле ажылдарны баш бурунгаар чорудуп турар.