Тываның Баштыңы: Байлак - тыва чоннуң хей-адын көдүрген хөгжүмчү кыс

 Бо удаада, Тыва национал оркестриниң артизи – барабанчы кыс Байлак Монгуш бодунуң эш-өөрү, кады ажылдаан коллегалары-биле уран чүүлдүң бир чаа арынын тыва көрүкчүлерге ажыткан. 

 Тыва уран чүүлдүң сылдыстарының одуруунда кайгамчык талантылыг кыстың тыптып келгенин, чон шагда-ла чугаалажып эгелээн. «Кыс кижиниң эвес-тир» деп санаар мергежил – дээди тускай эртемниг барабанчы кыс уран чүүл болгаш культура ажылдакчыларының янзы-бүрү оюн-көргүзүүнге оюнун бараалгадып эгелээнден бээр ындыг-ла үр болбаан-даа ышкаш. Ынчалза-даа… Ийе, ынчалза-даа ооң сцена кырынга дыңнаксанчыг оюн-көргүзүү сагыш-сеткилдерге кайгап ханмаан магадаашкынны арттырган. 

 Ук-салгалындан алгаш көөрге, кырган ада-иези-даа, ава-ачазы-даа культура ажылдакчылары чораан болгаш, Байлактың хан-дамырында хөгжүм үнү агып турар деп болур. Кырган-авазы Зоя Сюрюновна Ооржак уйнуунуң ындындан саарлып турар салым-чаяанын сайзырадыры-биле, республиканың салым-чаяанныг уруглар школа-интернадында хоочун башкы Валерий Дыртый-оолович Ондарның клазынче киирген. Байлак башкызының билдилиг удуртулгазы болгаш өөредииниң ачызында, соктап-кагар хөгжүм херекселдерниң хуулгаазын делегейиниң чажыттарын шиңгээдип, кандыг-даа чоннарга билдингир хөгжүм дылы-биле бодунуң талантызын бараалгадып эгелээн.

 Ооң допчу намдарында – соктап-кагар хөгжүм херекселдеринге делегей чергелиг мөөрейлерниң каш дакпыр лауреады аттар барын сагындыраал. Республиканың уругларның уран чүүл школазынга база Красноярскиниң күрүнениң хөгжүм болгаш театр академиязының чанында колледизинге, оон академияның бодунга өөренип тура, кызымак күш-ажылы-биле чайынналчак чедиишкиннерни чедип алган. Студент үелеринде Байлак Россияның Культура болгаш кинематография талазы-биле федералдыг агентилелдиң «Аныяк салым-чаяанныглар» стипендиязын ап турган. Красноярск хоорайга барабанчыларының «Drum beat» баттлынга (чижилгезинге) чаңгыс эвес удаа тиилээни – студент кыстың хөй талалыг профессионал мергежилиниң херечизи. Ынчан Байлак Вадимовна улуг-улуг хоорайларда оркестрлерден, оларга ажылдаарын сүмелээн чалалгаларны хөйү алган. Ынчалза-даа Байлак чүгле төрээн Тывазын шилип ап, профессионал дээди эртемниг барабанчы кыс бооп чанып келген… 

 Эрткен дыштаныр хонукта, чогаадыкчы акы-угбаларының, эш-өөрүнүң сүмези-биле, бодунуң бирги улуг концертин чонунга бараалгадып, баштайгы ажылчы базымнарының түңнелин көргүскен. 

 Тываның хөгжүм-шии театрынга Байлак Монгуш улустуң аас чогаал хөгжүмүнден эгелээш, джазка чедир хөгжүмнүң каш янзы угланыышкыннарын чон сонуургап дыңнаан. Барабанчылар ансамблиниң оюн-көргүзүү хей-аътты оттуруп, бурунгаар дидим хөделиишкиннерже кыйгырып турганзыг, түрлүг кылдыр көзүлген. Япон хөгжүм аялгазын, артында-ла, «шу-де!» деп төндүрүптерге, көрүкчүлер «часты» берген дег. 

  А тыва чоннуң хүн бүрүде эдилеп чораан эдилелдери: согааш-бала, деспи, дээрбе, шаажаң аякка хөгжүмнү ойнап чораанын Байлак бо удаада тывынгыр, чогаадыкчызы-биле көрүкчүлерге чедиргенин, көрүкчүлер диңмиттиг адыш часкаашкыны-биле үдээн. Номер бүрүзү бодунуу-биле ылгалып, улам ханылап, көрүкчүлерни чаа агымнарже хаара тутканзыг. 

  Байлактың оюн-көргүзүүнге хамаарыштыр үнелелди көрүкчүлер база берген. 

  Ай Лана, үе-чергези: «Онза солун оюн-көргүзүгнү бөгүн Байлак Моңгуш болгаш ооң эштери бараалгатты! Номер бүрүзү - эртине! Чүгле тыва чоннуң эт-херекселдери - деспи, уур-бала, эдирээ, дээрбе, аяктар дээш, ойнаан аялга олурар кижи бүрүзүнүң "генетиктиг сактыышкын" деп чүвезин азы болза, өгбелерниң дугайында бодалды оттуруп эккелген боор. Уран чүүл кижилери келир үени кымдан мурнай "билип", оюн-тоглаазынга көргүзе бээр дээр. Ынчап кээрде келир үевис болза-даа чырык, чараш-тыр, эштер. Оон ыңай, бистиң ынак хөгжүмчүлеривистиң күүселдези-биле аялгалар соктаар хөгжүмнер-биле катай бир чаа үннү ап, оон-даа долу-чаагай апаар-дыр. 

 Байлак Моңгуштуң чазылган чечээ-биле кады, бо хүнде, уран-чүүлүвүсте база бир час дүшкен! 

 Кижи бодаарга хөөмей-сыгытка оон өске чүү-даа херекчок ышкаш, а дөмей-ле ону кончуг таптыг таарыштырып шыдаар кандыг кончуг талантылыг артистерлиг улус боор бис! Аяна Самыяевна, Оксана Түлүш, Андрей Моңгуш, Игорь Кошкендей, Ай-Хаан Ооржак, Хөгжүмчү, Эзеңги, Үер дээш, шуптузунга четтирдивис!!! Оларның аразында дең-хаяң Байлак Моңгуш - тыва уран чүүлдүң чаа сырыны, чаа агаары, чаа каасталгазы-дыр! Шак-ла бо концертте дег бедик шынарлыг, деңнелдиг, уткалыг, кижи-сеткилин хандырар, өөртүүр аялга, ыры-шоор чонга калбаа-биле тараар, сайзыраар ужурлуг!" 

«Хөгжүмчү дээрге кымыл ол? Хөгжүмчү дээрге Байлак Монгуш-тур!!! Залды шыгырт долган, иштики сагыш-сеткили аштаан, соок кышты эртип, шылап-могаан эжиң-өөрүң, чон биске allegro темпи туткан чалбырааштыг изиг ритм-согууң-биле чүректеривис оттуруп "витаминниг, амданныг" хөгжүмнүг чемиң-биле хүндүледиң, эргим өңнүк Байлак. Чаа-чаа чогаадыкчы чедиишкиннерни күзеп тур бис».