Тывада «Инээм — чемгерикчи малым» деп чаа социал төлевилел эгелээр

 - Кайы-даа деңнелдиң эрге-чагыргаларынга тодаргай өг-бүлениң, тодаргай кижиниң айтырыгларын шиитпирлээр кылдыр өөренип алыры аажок чугула болуп турар. Эрге-чагырга кижилерни дыңнаар, айтырыгның ужур-утказын болгаш бодунуң хөделиишкиннериниң талаларын тайылбырлаар ужурлуг. Ол хамыктың мурнунда социал деткимче дээн ышкаш амыдыралчы адырга хамааржыр. Амгы үениң бюджединиң негелделери мындыг: хамык чүүлдү деңнештирер, бар акша-хөреңгини огулуг түңнел көргүспес, хензиг кылдыр үлээр чорукту уламчылап шыдавас бис. Социал дуза чөптүг болгаш адрестиг болур ужурлуг, шынап-ла, орулгазының деңнели дыка куду, амыдыралдың берге байдалынга таварышкан кижилерге дуза чедирер херек. 

 Чогумчалыг турган үеден биске күрүне албан-хаакчыттарының регионнуң немелде төлевири хевирлиг үрдүнчек пенсия хандырылгазы шилчип келген. Республиканың сайзыралынга салыышкынын киирген кижилерни бир янзы көөрүнге болгаш төлевир тыпсырынга удур эвес бис. Бо аар-берге үеде көпеек бүрүзүн санаар апаар. Ынчангаш ол төлевирлерни тыпсырының негелделерин шыңгыырадыр деп шиитпирни хүлээп алган бис. Чаңгыс чыл дургузунда сайыт болуп ажылдааны азы депутаттың дүжүлгезинге олурганы дээш, немелде төлевир алыры чөптүг эвес дээрзинге чөпшээрежир боор силер. Бай регионнар ынчап болур ыйнаан. Бисте ындыг арганың чогу хомуданчыг. Чурттакчы чоннуң дөрттүң бир кезииниң орулгазы амыдырап-чурттаарының эң биче хемчээлинден куду болуп турар. Өг-бүлелерниң 36 хуузу—хөй уруглуг. Инвалидтер, чаңгыс бот кырганнар, өскүс уруглар… Езулуг дуза негеттинип турар кижилер бо-дур. Бо херекке чурттакчы чоннуң хөй кезии бисти деткиир боор деп бүзүрээр мен. 

 Чөптүг чоруктуң болгаш адрестиг болурунуң принциптеринге үндезилээн социал хандырылганың немелде хевирлериниң талазы-биле хоойлужудулга баазазын ажылдап кылырынга дузалажырын депутаттардан дилеп тур мен. 

 Бо чылын «Социал картофель» деп адрестиг төлевилелди боттандырган бис. Эвээш орулгалыг өг-бүлелерге чазын картофель үрезинин болгаш тарыыр ногаа үрезинин үледивис. Төлевилелге 3261 өг-бүле киришкен. Ниити шөлү 61,9 га бажың чанының участоктарындан болгаш суггаттыг черлерден төлевилелдиң киржикчилери 157 тонна картофельди, 8,6 тонна согунаны, 14,5 тонна свекланы, 15,8 морковьту, 3,2 тонна редисканы ажаап алган. 

 Бо дээрге эки түңнелдер дээрзинге чөпшээрежир боор силер. Эвээш орулгалыг өг-бүлелер-биле ажылды ынчаар кылыр херек. Боттуг деткимче боттуг түңнелди көргүзер апаар. Маңаа бүгү талаларның харыы­салгазы чугула. Бо ажылга өг-бүле бүрүзү-биле социал керээни чарар ужурлуг. Ооң дугайын мурнуку чылдарда-даа чугаалап турган бис, күрүне ажылдакчылары ээлбес боор чүве-дир ийин. Акша үлеп бээри чиик-ле харын, ол боттуг түңнел бээр бе? «Социал картофель» төлевилелин келир чылын база уламчылаар бис. Ол безин эвээш-тир ийин.

  Эргим чаңгыс чер-чурттугларым! Эвээш орулгалыг, уругларлыг өг-бүлелерде чапшан үнген огородтарның болгаш мал-маган чок кажааларның турбас чоруун болдурбас деп сорулганы бодувустуң мурнувуска салып алыылыңар. Ынчангаш «Инээм — чемгерикчи малым» деп социал чаа төлевилелди чарлап тур мен. Күрүне болгаш муниципалдыг албан-хаакчыттарга төлеп турар акшаларны кызырганының түңнелинде чыгдынар бүгү акшаны эвээш орулгалыг, хөй уругларлыг өг-бүлелерге инек садып бээр кылдыр шилчидерин саналдап тур мен. Мени деткиир боор силер. 

  Экономиктиг нарын байдалдарда бодунуң сүдү, өремези, ааржызы хөй уругларлыг өг-бүлеге чугула аъш-чем болур. Ажыл-агый кылып, шимченмейн, социал дуза манап орган херээ чок. Ядыы-түреңги чоруктан үнериниң кол быразы бодун боду хандыртынары-дыр. Сиген кезери, мал-маган азыраары көдээниң уругларын ажыл-агыйга өөредириниң үндезини болуп келген. 

 Адрестиг боттуг деткимчени чедирериниң аргаларын кожууннар чагыргаларының даргалары-биле кады ажылдап кылырын Социал хөгжүлде яамызынга дагзып тур мен. Ону тодаргай өг-бүле бүрүзү-биле чарган социал керээге айтыр болгаш өг-бүлениң хүлээлгезин аңаа бижиир.