Тываның Баштыңынга Insta-авалар боттарының сонуургалдарын орулганың үндезини кылганын сонуургаткан

 Иелер хүнүнүң бүдүүзүнде, ноябрь 26-да, ужуражылга үезинде регионнуң удуртукчузу Шолбан Кара-оол интернет-бизнести хөгжүдүп болурун, социал четкилер дамчыштыр боттарының сонуургалдарындан орулганы ажылдап ап турар аныяк авалардан, сонуургап дыңнаан. 

 Интернетке ажылдап алыр сорулга чок турганын аныяк иелер чугаалаан. Олар бажыңга уруг азырап олургаш, ынак сонуургалын уламчылаарын шиитпирлээннер. Шак ынчалдыр суй белектер, үүрмек кылыглар, каасталгалар, амданныг чемнер, модага дүүшкен идик-хептер көстүп келген. Кылып алган чүүлдерин эш-өөрү-биле социал четки дамчыштыр үлежип, харылзаа тудар күзелдиң соонда, чагыглар тыптып, бижидип алыкчыларның саны немежип эгелээн.

 «Торттар садар мен деп безин бодаваан мен – деп Алдынай Хертек чугаалаан. – Бир-ле катап Инстаграмда арынымга ойнаашкын организастаан мен. Шаңналды ойнап албаан бир киржикчи база бир тортту быжырарын дилээш, ону садып алган соонда, шупту чүве эгелээн. Ам мээң доктаамал чагып алыкчыларым бар, уруглар байырлалдарында, шайлалгаларда, анаа-ла онзагай бир хүннерде дээш, чагыгларым хөй». 

 Өөнүң ээзи-биле Агата деп кызын кижизидип турар Алдынайның быжыртынар чогаадыкчы ажылы хүннүң-не ийи муң ажыг кижиниң хайгааралында. Аныяк ие дээди өөредилге черинде өөренип турар. Канчап ол бүгүге четтигип турар силер деп айтырарга, чагыгларны эвээжедир мен деп харыылаан. 

 А Севил Шактар баш дүгүн таарып, арын-шырайны чараштавышаан, херээжен кижиниң овур-хевирин тургузуп турар. Баштайгы дээрезинде, интернет четкизинге, амыдырал-чуртталганың хүн бүрүде болуушкуннарындан чыда калбайн, эш-өөрү, төрелдери-биле харылзажып, эштеринден арга-сүме алыр кылдыр узун шөлээде олурар аныяк аваның арынчыгажын долдуруп эгелээн. Ам Севил Шактар, чараш болурунуң чажыттарын билип алыксаан дөрт муң ажыг бижидип алыкчылыг.

 Insta-аваларның чугааларын дыңнап олура, Тываның Баштыңы делегейде сураглыг Alibaba Group компанияның үндезилекчизи Джек Ма-биле чугаазын сагынган:

  - Джек Ма стол кырында чыдар бир-ле чүвени ап алгаш, чугаалаанын сакты-дыр мен: бир эвес интернетке бо чүүлдү садар кылдыр чарлаптар болза, чүс хире күзелдиг кижи тыптып кээр. Интернет-бизнес дыка сайзыраан, а Россияда чаа-ла эгелеп турар. Интернет дамчыштыр садып алыышкын кижилерге, Новосибирскиден-даа, бистиң Мөңгүн-Тайгадан-даа болза, дең арганы тургузуп турар. Чиижең садыгжыларга артыр төлеп турбас, мында чүгле транспорт чарыгдалы бар. Чурагайның дең эвес чоруун чайладыр талазы-биле төлевилелди боттандырганының түңнелин чаа-ла үндүрдүвүс. Ол төлевилелдиң ачызында 500 кижи чедир чурттакчылыг суурларда Интернетти киирген. Ам олар Интернет четкизи, азы боттарының арыннары дамчыштыр, кандыг-бир чүүлдү чагыдып алыр аргалыг. Интернеттиң аргалары кызыгаар чок-тур ийин. Оон ажыктыг чүүлдү кылып турарыңар, дыка эки-дир.

 Наталья Галинская-Лощева - эмчи ук салгалдыг. Бичиизинден тура уран чогаадылгага сонуургалдыг, дизайнер болуксаан ооң шиитпирин ада-иези деткивээн. Ынчангаш терапевт эмчи болганы ол. Узун шөлээге олургаш, хостуг үези хөй боорга, катап база чогаадылга ажылын бичелеп эгелээн. Социал четкилерде хол-биле кылган херээжен каасталгаларның автору деп хөйге билдингир апарган: 

 - Ие-чашка болгаш чогаадыкчы ажылга бодумну тураскаадыр деп шиитпирлеп алдым. Каасталгаларга дыка ынак мен. Оларны бодум кылып алыр болгаш, ам чүнү-даа сатпастаан мен. Кандыг-бир ынак чүүлүн кылып тура, бүрүнү-биле аңаа бердинип, ынакшыл-биле кылыр ужурлуг. Эмчи ажылымче шөлээ соонда үнер мен. 

 Натальяның ынак херээнге харыысалгалыг болур ужурлуг дээн бодалын Тываның Баштыңы деткээн. Ылыңгыя уран чогаадылгада ол чугула деп, Шолбан Кара-оол санап турар: 

 - «Бир суур – бир бүдүрүлге» төлевилелдиң түңнел ярмарказы чоокта чаа болду. Бир баартыктарда кылган чүүлдерниң каш янзызын көрдүм. Ындыг болзажок, бир продуктунуң хавы шоолуг эвес, а өскезинии бир-ле чүвези ындыг эвес боорун эскердим. Ынчалза-даа ак сеткилдиг ажылдаар херек. Бир салым-чаяанныг кижиниң ажылдарын көргеш, чүгле чаңгыс чүүлдү кылырын сүмеледим. Кандыг-даа ажылга харыысалга эң чугула. 

 Чинчи Сангы-Бадраның эртеми - инженер-архитектор, ынчалза-даа бичиизинден тура дааранырынга ынак. Чылдар эрткен соонда ол сонуургалын катап эгелээр деп шиитпирлээн. Чагыг-биле хеп даараары кижилерге дыка херектиг дээрзин ынчан билип каан. Садыглар хөй-даа болза, садып турар хептерниң пөзүнүң шынарынче ол кичээнгейлиг көөр. Ооң бодалы-биле алырга, фабрикаларда шынар чок, чиик өртектиг пөстерден хептерни даарап турар:

  - Меңээ эң кол чүүл – пөзү болур. Эки пөстен даараан эттиң ажыглалы үр, а эң-не кол чүүл – уругларга эптиг. Ынчангаш колдуунда уругларга, оон аңгыда херээжен чонга хептерни даарап турар мен. Өөм ээзинден өскеде, эр кижилерге - чок. Чагыг кылыкчылары боду канчаар даарап ап болурун бо-ла айтырар. Ынчангаш мастер-класстарны база эрттирип эгеледим. Арай өрээл тывылбас боор-дур, аренда төлевири аар. Мастер-класстар соонда кижилер дыка таарзынып чанар. Чүге дизе дааранырын шиңгээткеш, бодунга кандыг-бир хепти даарап база алыр. 

 Чүгле Чинчи эвес, өске аныяк авалар база мастер-класстарны эрттирип, арга-дуржулгазын солчуп турары билдинген. Тываның Баштыңы эгелээшкинни деткип, муниципалитеттиң киржилгези-биле оран-сава айтырыын шитпирлээринге дузаны кадарын дыңнаткан. Уран-шевер кыстарның арга-сүмези хөй кижилерге чедер кылдыр, «Тува 24» каналга төлевилелди чорударын, аңаа ава бүрүзүнүң төөгүзүн, чедиишкининиң чажыттарын дамчыдарын чазак даргазы сүмелээн. 

 Өске аныяк кыстарның тура-соруун көдүрери-биле Буяна Уваннай бодунуң чедиишкининиң төөгүзүн чугаалаарынга белен. Ийи ажы-төлдүң авазы, чаа төрүттүнген чаштарга, тыва аянга дараан түү белекти дүнелерде даарап эгелээн. «Детский мирниң» садыгжылары-биле чугаалашкаш, дужаап каарга, бирги хүнде 5 түүнү садып алгаш барган! 

 - Шуут кайгап каан мен, а садыгжы оон-даа! Ынчан бодумга бүзүреп, хей-аъдым көдүрүлген. Социал четкилер дамчыштыр мени сураглап, продукциямның чуруун тырттыргаш салырын дилээрлер. Тыва аянда уруглар түүнге сонуургалдың улуу - чон бодунуң ужур-чаңчылдарынга хүндүткелдиг дээрзиниң херечизи-дир. Садып алыкчы бүрүзүнге угулзалар чүнү көргүзүп турарын тайылбырлап бээрин кызыдар мен. Хуу сайгарлыкчы кылдыр бүрүткеткен болгаш, үндүрүг онаалдазының патент системазын ажыглап турар мен, ол дыка ажыктыг. 

 Буянаны ачазы дааранып өөреткенин дыңнааш, Шолбан Кара-оол кайгаан. Бодунуң ажыл-ижин эгелээнинден аңгыда, ийи кижини ажылда хүлээп алганынга, чазак даргазы таарзынган. Буяна Уваннай биле ооң дузалакчыларының кызымак ажылын «Бир суур - бир бүдүрүлге» губернатор төлевилелиниң 2015 чылдың төнчү делгелгезиниң конкурс комиссиязы үнелеп, национал ужур-чаңчылдарны кадагалааны дээш тускай шаңналды тывыскан. Ужуражылга соонда Буяна Тыва культура төвүнде Иелер шуулганынга сөстү алган. 

 Аныяк аваларда чаңгыс ниити, кол чүүл бар - өөнүң ээзиниң деткимчези. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чогаадыкчы чедиишкиннери-биле чергелештир өг-бүлениң үнелиг чүүлдерин кадагалап чоруурун чагаан: 

 - Силерниң өөңер ээзи аас-кежиктиг-дир, өөнүң ишти ынак ажылын кылып, ооң түңнелдеринге өөрүп, орулганы ажылдап ап турарын көөрге, эр кижиге дыка эки. А иелер силерниң күш-ажылга ынакшылыңар, ажы-төлүңерге эки үлегер бооп, дамчыыр дээрзинге бүзүрээр мен. Кел чыдар Иелер хүнү-биле силерге байырны чедирип, бүгү-ле эки чүүлдерни, кадыкшылды, салган сорулгаңар боттанып чоруурун күзедим!