Шолбан Кара-оол хоорай оолдарынга малчын аалга аът баглаажын тургузарын өөреткен

 Тываның күрүне лицеиниң чедиги классчыларынга Адалар хүнү бир онзагай эрткен. Чаңгысклассчызы Валераның ачазы – республиканың баштыңы Каа-Хем кожуунда малчын, билдингир чылгычы Геннадий Монгуштуң малчын турлаанга класс шагын эрттирерин саналдаан.

  Хол куруг эвес оолдар класстың удуртукчу башкызы Лариса Тинмей база Тываның Национал музеиниң килдис эргелекчизи Ольга Монгуш-биле аалга келгеннер. Бажыңның эргинин артап киреринден эгелээш, тыва чоннуң ужурлары-биле тыныштырылга эгелээн. Өгже кирерде, чаагай сагыштыг келген болза, эргин кырын баспайн, артап эртерин Шолбан Кара-оол тайылбырлаан. Бо чараш ужур-чаңчыл ам-даа сагыттынып чоруурун, ынчангаш өгже кирерде кичээнгейлиг болурун оолдарга сагындырган. Оолдар, уруглар эки чаңчылды шиңгээдип, бажыңның эргин артап киргеннер.

 Кандыг-даа бажың ээлери аалчыларын өөрүшкү-биле уткуп алыр. Аалдың ээлериниң талазындан хүндүткелдиң бирги езулалы – тыва далган биле сүттүг аяк шайже аалчызын чалаары. Чаңгысклассчызының ачазы анаа-ла ында эккелбээнин билип кааннар. Малчын коданның ээзи Геннадий Сендижапович - Шолбан Валерьевич Кара-оолдуң чаңгысклассчызы. Аалчылар ол хүннү кандыг хевирлиг эрттирерин дораан сайгарганнар. Дуза көргүзеринге кандыг-даа малчын өөрүүр, ынчангаш хүлээлгелерни тус-тузунда үлежип алырын Шолбан Валерьевич сүмелээн. Оолдар эр кижилерге дузалажыр, а уруглар аъш-чем кылып, аяк-сава чуп, бажың иштиниң ажылдарынга дузалажыр. 

 Лицейжилер малчын аалды кезээш, араттарның хүн бүрүде амыдыралы-биле таныжып, чылгычы Геннадий Монгуштуң дугайында солун чүүлдерни билип алганнар. Аалдың ээзи мал малдаарындан аңгыда, спортка база ынак. «Тыва Республиканың Арзылаң мөгези» хүндүлүг ады - ооң бадыткалы. Аңгы-аңгы хемчеглерге көрүкчүлерниң сонуургалын болдуруп турар Тываның Чазааның Үрер хөгжүм оркестриниң аъттыг көргүзүүнде киржип турар аъттар – бо чылгычының малы. Аът – малчын кижиниң кол өңнүү дээрзин улуг кижилер тайылбырлап берген. Ада-чурттуң Улуг дайынының төөгүзүнче тыва аъттар киргенин республиканң баштыңы база сонуургаткан. Ырак-узак орукка шыдамык болгаш шоолуг ажаалда хереглевес тыва аъттарны фронтуже 50 муң ажыг башты чорутканын оолдар билип алган. Оон инструкторнуң хайгааралы-биле аъттарны шупту аай-дедир мунганы эң солун болган. 

  Ынчангаш-ла боор, малчынның аалынга аът баглаажын тургусчур дээн саналды оолдар өөрүшкү-биле хүлээп алгаш, дузалажып кирипкен. Хүлээнген ажылынга харыысалыглыг болзун дээш, аъттың баглаажы малчын коданга база ээзинге улуг утканы илередир дээрзин Шолбан Кара-оол база өскелер-даа тайылбырлап берген. Быжыг, турум баглааш аалдың ээзиниң хей-адын көдүрер дээн өгбелерниң ужурун билип алгаш, улуг кижилерниң айтыышкыны-биле оолдар ак сеткилдиг ажылдааннар. 

  Ол үеде уруглар аъттарны мунуп дооскаш, аяк-сава чуп, аъш-чем кылыры-биле аалче далажыпкан. Чүге дизе ажыл доостурга, могап шылаан болгаш аштаан оолдар база улуг кижилер кээр болгай. Кышкы соок үеде кандыг чем эң-не хоолулугул? Эъттен кылган болбайн аан! Ынчангаш бууза кылыр деп чаңгыс үнге келгеннер. Бир чамдыктары - далганны өйген, өскелери – төгериктей кескен, үшкүлери – буузаларны туткан, ажыл хайымныг. Кыстар аваларынга дузалажып турары илдең, улуг-улуг, чараш буузаларны класс башкызы Лариса Шимитовнаның айтып бергени-биле, улай-улай чыскаай салгылап, эр кижилер келгежеге дээр ажылды дүрген доозар дээш шалыпкын ажылдаан. Аалдың ээзи Геннадий Сендижапович бир дем-биле ажылдап турар кыстарны көргеш, мактаан:

  - Бичии цех организастап алган-биле дөмей-тир аа! Уругларның ажылдап турарының кежээзин, эр-хейлер! 

  Аалдың коданында аъттың баглаажын тургузупкан. Оолдар улаштыр улуг кижилерниң хайгааралы-биле чудуктарны хирээлээш, ыяштарны чарып, бөлген. Кадыг ажыл кылгаш шылай берзе-даа, оолдар ажыктыг үүле кылганынга сеткил ханган, бажыңче шуужупкан. 

 - Малчын турлагда кол чүүл – аъттың баглаажын салыштывыс. Ол хөй чылдарда аъттың ээзинге бараан болур дээрзинге идегээр бис, ам кыстар кайы хире ажылдаанын көөр-дүр – деп оолдар чоргаарал-биле чугаалааннар. 

 - Адалар хүнүнде мындыг солун класс шагын организастааны-биле Шолбан Валерьевичиге өөрүп четтирдивис. Көдээ ишчилерниң амыдыралы-биле чоок таныжып, оларның ажыл-ижинге киржири, ылаңгыя аът өртээр баглаашты тургузушканы дыка солун болду – деп, класстың удуртукчу башкызы Лариса Тинмей чугаалаан. Бажыңга кирип кээрге сүттүг тыва шай-даа, буузалар-даа хайынган, белен болган. Кайы хире ажылдаанын оолдар, кыстар аразында үлешкен. 

  - Класста тывалар, орустар, армяннар, хакастар-даа бар, хөй националдыг дээрзин көрүп тур силер. Оолдар эштериниң культуразын улуг сонуургал-биле шиңгээдип турары эки-дир – деп, чаңгысклассчызы Валераның ачазы Шолбан Валерьевич тайылбырлаан. – Национал оюннарны билир, тевекти ойнаан. Тыва аъш-чемни, чамдык езулалдарны болгаш ужурларны билири, дыка эки-дир. Оолдар бөгүнгү хүннү сактып ап, малчын кижи канчаар чурттап турарын билип алган боор. Ынчангаш байырлал-биле шупту адаларга байырны чедирдим! Ажы-төлүңерге үлегерлиг чижек болуңар.

 Оолдар чанып тура, чылыг хүлээп алыышкын дээш Геннадий Монгушка четтиргенин илередирге, оолдарны база катап, чазын аалдап кээрин чалаан.