29.10.2015
«Тыва Республиканың ниити өөредилге организацияларында эр башкылардан удуртуп-башкарар кадрларны хевирлээри» губернатор төлевилели ажылын уламчылавышаан. 2013 чылдың декабрьда республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол Дээди Хуралга айыткалында өөредилге-кижизидилге чорудуунга эр кижиниң ролюн бедидер эгелекчи саналды киирген. Ол төлевилелди боттандырып эгелээр мурнунда, республиканың школаларынга 933 эр башкы, оларның 99-зу школаның удуртулгазынга ажылдап турган болза, амгы үеде эр башкыларның саны 1042 четкен, удуртулга албан-дужаалында 181 кижи азы болза, 47 директор база 134 директорнуң оралакчылары бар.
2015 чылда школаларның удуртур ажылдарында эр башкыларның саны 38 кижиге немешкен. Оларның бирээзи – бо өөредилге чылында Шекпээр ортумак школазының директору болган 32 харлыг Анзор Танаш-оолович Куулар. Ажыл аңаа таныш: чаа албан-дужаалга ажылдаарынга чедир корум-чурум хажыдыышкыннарының профилактиказының талазы-биле директорнуң оралакчызы бооп ажылдап турган. Губернатор төлевилелиниң бир кол сорулгазы - школаларда эр башкыларны удуртур ажылдарже хаара тутпушаан, элээдилерниң талазындан кем-херек үүлгедиишкиннерин чавызадырын чедип алыры.
Чаа албан-дужаалында ажыл-чорудулгазын аныяк удуртукчу Анзор Куулар улуг сонуургал-биле эгелээн: «Школаның директору апаргаш, кайы хире улуг харыысалга менде онаашканын билип тур мен. Ынчангаш бодумнуң коллегаларымның, кожууннуң удуртулгазының, яамының бүзүрелин шынзыдар апаар. Элээдилер ортузунда чурум хажыдыышкыннарының санын кызырары-биле бирги ээлчегде профилактика ажылын күштелдирдивис. Ынчангаш оолдарны кандыг-бир солун чүүлдерже хаара тудары чугула деп санаар мен. Ону кылып тур бис. Ооң мурнунда ийи өөреникчи назы четпээннер херектериниң учедунга турган болза, эрткен чылдан бээр чорутканывыс ажылдарның түңнелинде, ам чаңгыс-даа кижи ында чок. Ол оолдарны спортчу секциялар, чогаадыкчы бөлгүмнерже хаара тудуп, кудумчудан хоорган бис».
Тываның күрүне университедин дооскан соонда Анзор Куулар дыка хөй оолдарның ынак кичээли – күш-культураны 13 чыл дургузунда башкылап четтигипкен. Ынчангаш оолдар-биле чугаалажыр ниити айтырыгны тып, оларны чаа чүүлдерже хаара тудары башкыга берге эвес. Барыын-Хемчик кожуунда ай санында школачылар ортузунда эртип турар хүреш маргылдаазынга белеткел Шекпээр школзында кидин-түлүк. Республика маргылдаазы-биле дөмей, тос сумунуң ээлчежип эрттирип турар маргылдаазы бо удаада Кызыл-Мажалыкка эртер, аңаа бирги классчылардан эгелээш доозукчуларга чедир киржир. Өөреникчилерни ниити сонуургал каттыштырган. Кижи бүрүзү бодунуң школазынга тиилелгени эккээр дээш, шупту шыңгыы белеткелде.
Шекпээр ортумак школазының 11 классчызы Аясмаа Сарыглар аныяк директор оолдарга үлегерлиг чижек деп санап турар: «Чаа директор ажылдап эгелээрге, оолдар спортту дыка сонуургаар апарган. Анзор Танаш-оолович - боду спортчу болгаш, дыка эки үлегерни көргүзүп турар. Школавыс эки талаже өскерлип турарын эскерип болур. Кожуунга эрткен чыскаалга школавыс бирги черни ээлээн. Оон аңгыда ажы-төлүнүң өөредилгезин сонуургап школада кээп турар адаларны бо-ла көөр апардывыс».
Барыын-Хемчик кожууннуң шупту школаларында 84 эр башкы ажылдап турар, оларның 9-зу удуртур ажылдарда. 52 эр башкы – ниити өөредилге организацияларында, 5-и – назы четпээн уруглар албан черлеринде, 27-зи - немелде өөредилге албан черлеринде ажылдап турар. Быжыг эр хол, сагыш човангыр ада кижизидилге дораан эскертинип келгенин тус черниң эрге-чагыргазы демдеглеп турар.
Виктория Ондар, Барыын-Хемчик кожуун чагыргазының өөредилге эргелелиниң начальниги: «Барыын-Хемчик кожуунда «Тыва Республиканың ниити өөредилге организацияларында эр башкыларда удуртуп-башкарар кадрларны хевирлээри» губернатор төлевилелиниң боттаныышкыны чедиишкинниг. Корум-чурум хажыдыышкыннарынга удур профилактика талазы-биле директорнуң оралакчызы албан-дужаалды тургускан. Школаларның удуртулга составынче аныяк, идепкейлиг 9 башкыны киирген. Бурунгу чылын кожуунга школачылар 13 чурумну үрээн болза, эрткен чылда ол 8 чедир кызырылган. Бистиң эр башкыларывыстың ачызында ындыг түңнел чедип алдынган деп санаар мен».
Шекпээр школазында беш эр башкы ажылдап турар. Аныяк удуртукчу ол көргүзүгнү ийи катап көвүдедир сорулгалыг. Сумунуң Адалар чөвүлели-биле быжыг харылзаалыг. Бо чоокта Адалар хүнүнге тураскааткан дөрткү класстың оолдары биле ачаларының ортузунга «Хөглүг старттар» спортчу оюнну эрттиргеннер. Школа директорунуң тыва хүреш дугайында улуг класс өөреникчилеринге ажык кичээлинге Анзор Танаш-ооловичиниң чалааны-биле адалар база келген. Адазы биле оглунуң сонуургалы ниити боорга эки, деп башкы санаар. Хүрештиң чажыды чүдел дизе – эр кижиниң иштики сүлде-сүзүүн көдүрүп чоруурунда. Ынчангаш ону кичээлдиң өзээ кылдыр ап, девигни күүседири-биле аныяк мөгени чалап алганы таварылга эвес.
Шекпээр ортумак школазының Адалар чөвүлелиниң кежигүнү Шолбан Сарыглар, чаа удуртукчу башкы ажылынга бүзүрелди болгаш хүндүткелди болдуруп турар болгаш, школаже бо-ла кээр апарганын демдеглээн: «Бистер, адалар, школа амыдыралынга доктаамал киржирин чедип алыр дээш кызып турар бис. Херек апарганда бир дем-биле, эптиг-найыралдыг ажылдап турарывысты бистиң ажы-төлүвүс көрүп турар болгай. Бистиң школавыста аныяк директор ажылдап эгелээни эки-дир. Ажылынга шимченгир кижи ол. Адалар бистер-биле чаңгыс эпти тып алырынга дузалажып, деткиир бис».
Анзор Куулар чүгле ийи дугаар ай директорлап турар. Доозукчузу болур төрээн школазы республикада эки школаларның бирээзи апаарынга ол бүзүрелдиг. Эр кижиге башкының мергежили ат-алдарлыг апаарынга губернатор төлевилели эки талаже өскерлиишкинни бээр дээрзинге аныяк удуртукчу бүзүрээр. Бо өөредилге чылында республикада эр башкыларга 3 аныяк коллегазы немешкен. Эң-не хөй эр башкылар Чөөн-Хемчик кожуунда – 100 кижи, Мөңгүн-Тайгада – 44, Ак-Довурак хоорайда - 42. Эр башкылар эвээш кожуунга Чеди-Хөл (20) база найысылал школалары (148) хамааржыр.