Тываның Баштыңы ТР-ниң Контитуция Судунуң даргазы-биле ужурашкан

 Тыва Республиканың Конституциязын езугаар ТР-ниң Конституция судунуң даргазын 2 чыл болгаш-ла, катап соңгуур ужурлуг. Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол ук судтуң амгы даргазының кандидатуразынга доктааган болгаш ону киирер дээн документиге атты салган. Катап соңгудар дарга Аяс Саая биле республика Баштыңы ужурашкан болгаш судтуң ажылының дугайында ооң отчедун алган. 

 Аяс Саая Конституция судун 2013 чылдан бээр удуртуп келген, ооң составын 5 кижи турганындан 3 чедир кызырган. КС-тиң даргазының чугаалап турары-биле алырга, бо үениң дургузунда кылдынып келген ажыл-чорудулга ол шиитпирниң шынныын бадыткап турар. Кижи саны эвээш-даа болза, суд ажыл-чорудулгазының хемчээлин улгаттырган болгаш Конституция езугаар аңаа онааган бүгү сорулгаларны күүсеткен. 

 Чижек кылдыр улуг хемчээлдиг ажыл — Тываның Конституциязының эртем-практиктиг тайылбырын кылып доосканын ол айыткан. Ындыг тайылбырлар судтарның өске чадаларының ажылын көскүзү-биле чиигедип турар дээрзин А.Саая демдеглээн, ындыг тайылбырлар Россияның өске регионнарында — Адыгеяда, Бурятияда, Соңгу Осетия-Аланияда болгаш Карелияда бар. Оон аңгыда суд тус чер бот-башкарылга органнарының ажыл-чорудулгазын организастаарының талазы-биле эрге-хоойлу айтырыгларында карышкактарны, регион болгаш муниципалдыг нормаларны Тываның Конституциязында негелделерге дүүштүрер талазы-биле ажылдарны кылып келген. Амгы үеде судтуң ажылдакчылары конституция-эрге-хоойлу терминнериниң орус-тыва тайылбыр словарын белеткеп доозуп турар. 

 Республиканың моон соңгааргы сайзыралынга, эрге-хоойлунуң шынарлыг баазазын тургузарынга, эрге-хоойлу билиглерин пропагандалаарынга болгаш хамаатыларның хоойлу билиглерин чедип алырынга Конституция судунуң чорудуп турары ажылының ужур-дузазын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол эки деп үнелээн. Ооң-биле чергелештир КС-тиң судьялары бедик мергежилдиг юристер болгаш юридиктиг делгем билиглиг кижилер болганда, боттарының ажылын тодаргай кижилерже, эрге-хоойлу чырыдыышкынының системазын тургузарынче угландырары чугула деп республика Баштыңы санап турар. 

 «Бөдүүн кижилерниң аразында улуг ат-алдарлыг Конституция суду чээлилер алырының хоралыг чоруун чонга чедингир кылдыр тайылбырлаар болза, өөрүп четтирер ийик мен. Кандыг-бир кижиниң ол-бо коммерция банкызы-биле харылзаазын хуу херек деп болур, ынчалза-даа ол республикада чидиг айтырыг болуп турар. Чурттакчы чоннуң банкыларга ниити өрези 2 млрд. рубль ажа берген. Ол дээрге судтуң өрезин төлеттирер деп шиитпирин езугаар өг-бүлелерниң чидирип алыр чуртталга бажыңнары, өске-даа өнчү-хөреңгизи-дир. Чээлиниң кажар аргаларын кижилерге эки тайылбырлаан болза, бо сан оон эвээш болур ийик. Конституция судунуң бедик мергежилдиг специалистери бо ажылды баштаар болза, чөптүг болур деп бодаар мен» – деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан. Бо айтырыг талазы-биле юристер ниитилежилгези чырыдыышкын ажылын чорударының дугайында Тываның Баштыңы биле КС-тиң даргазы дугурушкан. Ол ышкаш судтуң ажылдакчылары суд органнарының кадр комиссияларының ажылынга ону ажык-чарлыг болдурары-биле киржирин дугурушкан. 

 Аяс Саая 45 харлыг дээрзин сагындыраал. Хакасияның К.Ф. Катанов аттыг күрүне университединиң юридиктиг факультедин дооскан, ооң соонда Хакасияның күрүне университединиң аспирантуразынга «конститусчу, муниципалдыг эрге-хоойлу» мергежилди чедип алган. Тываның иштики херектер органнарынга, Соңгулда комиссиязынга ажылдап чораан. 2003 чылдың июль 3-те Тыва Республиканың Конституция судунуң судьязынга томуйлаткан. 2005 чылдың январьда Конституция судунуң судья-секретары албан-дужаалга соңгуткан. 2008 чылда ТР-ниң Конституция судунуң даргазының оралакчызынга, 2013 чылдың октябрьда даргазынга соңгуткан. Юридиктиг эртемнерниң кандидады, судьяның квалификациялыг ийиги чадазы бар, Тыва Республиканың алдарлыг юризи.