Петр МОРОЗОВ: «Тыва Республиканың Улустуң башкызы — меңээ эң эргим шаңнал-дыр»

 Башкы хүнүнге тураскааткан байырлыг хурал Тыва Республиканың Чазаанга болган. Региондан дашкаар сургакчылап чорупкан Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң өмүнээзинден Чазак Даргазының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак башкылар ниитилежилгезинге байыр чедирген: «Бо чылын силерниң байырлалыңар онзагай—50 чыл юбилейи-биле холбашкан. Мурнунда турган ССРЭ-ниң девискээринге Башкы хүнүн 1965 чылда тургускан. Оон бээр чартык чүс чылдың дургузунда октябрьның баштайгы улуг-хүнүнде өөредилгениң бүгү ажылдакчыларынга эрес-шудургу күш-ажылы дээш четтиргенивис­ти илередип турар бис». 

 Башкыларның ажылдаарынга таарымчалыг байдалдарны тургузар дээш республиканың Чазаа улуг күжениишкиннерни үндүрүп турар деп, Анатолий Дамба-Хуурак демдеглээн. Бюджет адырының ажылдакчыларының ажыл төлевирин өстүрериниң дугайында Россияның Президентизиниң Чарлыынга дүүштүр башкыларның күш-ажылынга төлептиг төлевирни боттандырары-биле хемчеглер алдынып турар. Чижээ, 2014 чылда республиканың педагогика ажылдакчыларының ортумак ажыл төлевири 25 муң 845 рубль болган, башкыларныы—26 муң 916 рубль, ол дээрге регионда ортумак ажыл төлевиринден бедик болуп турар. 

 Эр башкылар дугайында губернатор төлевилели база эки түңнелдерни берип турар. Тываның Баштыңының төлевилелин күүседип эгелээнинден бээр эр башкыларның саны көвүдээн, 2013 чылда 99 кижи турганындан, бөгүн 197 четкен. Кадрларны чаартырының ажылы база эки чоруп турар, 5 чыл чедир стажтыг башкыларның үлүү көскүзү-биле өскен. 

 Педагогтарның болгаш башкылар коллективтериниң ажылының шынарын бедидериниң болгаш идиг бээриниң аңгы-аңгы хевирлерин республикада киирип турар. Чижээ, Тыва Республиканың Баштыңының 50 муң болгаш 30 муң рубль түңнүг шаңналдарын чаа өөредилге программазын ажыглап эгелээн эң эки 10 башкыга тывыскан. Байыр чедириишкининиң чылыг сөстерин бижээн хүндүлел бижиктерни Чазак Даргазының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак биле өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Бичелдей тывыскан. 

 Конкурстуң тиилекчилериниң аразында Кызыл районнуң Каа-Хем суурда №1 школаның эге класстар башкызы Ольга Николаевна Ашанина база бар. 33 чыл стажтыг ол дуржулгалыг башкы «Эге класс өөреникчизиниң үжүк-бижик өөредилгезинге болгаш сөс-домаан сайзырадырынга чаартылга технологиязы» төлевилелди күүседип, кичээлинге ажылдың коллективтиг, бөлүк, тус-тус хевирлерин ажыглап турар. Ооң өөреникчилери муниципалдыг, регион болгаш федералдыг деңнелдерге эрткен конкурстарга болгаш олимпиадаларга шаңналдыг черлерни ээлеп турар. 

 Ак-Довурак хоорайның №3 ортумак школазының математика, информатика башкызы Руслан Вячеславович Саая деп аныяк кижиниң ажыл-чорудулгазын база эки деп үнелээн. Школага ажылдап келген 5 чылының дургузунда ол бодун билдилиг, чогаадыкчы башкы кылдыр көргүскен. Кичээлдерге-даа, кичээлден дашкаар үеде-даа кижиниң угаан-медерелин сайзырадырынче, кадыкшылга хора чедирбезинче угланган технологияны, а ол ышкаш эки түңнел чедип алыр аргаларны ажыглап турар. 

 Республиканың эң эки башкыларынга, өөредилге системазын сайзырадырынга улуг салыышкынны киирген хоочуннарга күрүне шаңналдарын тывыскан. Өөредилге талазы-биле ачы-хавыяазы болгаш хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижии-биле Чөөн-Хемчик кожууннуң Шеми суурда эге класстар башкызы Таисья Даптаковна Ооржак, Россияның болгаш Тываның демнежилгезиниң база Кызылдың үндезилеп тургустунганының 100 чылының юбилей медалын ТР-ниң Күрүне лицейиниң директорунуң өөредилге-кижизидилге ажылының талазы-биле оралакчызы Вера Март-ооловна Алдын-оолга тывыскан. 

 Күрүне шаңналының база бир алыкчызын зал бут кырынга уткаан. Өөредилгениң хоочуну, сураглыг педагог болгаш республикага өөредилгениң амгы системазын тургускан күрүне ажылдакчызы Петр Александр­ович Морозовтуң адын Тывада билбес кижи чок. Республиканың дыка хөй уругларының Башкызы школа башкызындан өөредилге сайыдынга чедир орукту эрткен. Амгы үеде Петр Морозов Бүгү-российжи «Педагогтар ниитилежилгези» организацияның республика салбырын удуртуп турар. Өзүп орар салгалды өөредиринге болгаш кижизидеринге салыышкыны база хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш, аңаа «Тыва Республиканың Улустуң башкызы» хүндүлүг атты тывыскан.

  Ол хүндүлүг ат ооң бүгү шаңналдарындан эң үнелиг деп, Петр Александрович чугаалаан. «Мээң күш-ажылымны ынчаар бедии-биле үнелээни дээш, Шолбан Валерьевичиге, республиканың Чазаанга өөрүп четтирдим. Эрткен 45 чылдың дургузунда мээң-биле эгин кожа ажылдап чораан бүгү кижилерге өөрүп четтирдим. Бистиң кады кылган күш-ажылывыстың ачызында бөгүн бо улуг шаңналды ап тур мен. Ону республиканың башкыларынга эң улуг ужур-дузалыг, эң үнелиг болгаш эргим шаңнал деп санаар мен».

 Башкы хүнүнге тураскааткан байырлыг хуралга ведомство шаңналдарын база тывыскан. Өзүп орар салгалды кижизидеринге улуг чедиишкиннери дээш Россияның Өөредилге болгаш эртем яамызының Хүндүлел бижии-биле республикада элээди уругларның спорт школазының организастыг килдизиниң начальниги Евгения Владимировна Шутова шаңнаткан. «Россия Федерациязының ниити өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы» хүндүлүг атты Улуг-Хем районда Торгалыг школазының башкызы Долбаа Монгушевна Дондупка, Кызыл хоорайда №12 школаның башкызы Ирина Федоровна Козловага, Чеди-Хөл кожууннуң өөредилге эргелелиниң кол специализи Татьяна Леонидовна Бодяшинага, республикада уругларның спорт школазының тренер башкызы Раиса Сергеевна Тутатчиковага тывыскан. 

 Чазак Даргазының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак Тываның Баштыңының болгаш Чазааның өмүнээзинден башкыларга Тываның чаагай чоруу дээш ажылынга улуг-улуг чедиишкиннерни күзээн. «Күрүне шаңналдары алган кижилерге чүректиң ханызындан байыр чедирип тур мен. Силерниң кижи бүрүзү чүгле бистиң республиканың хөгжүлдезинге улуг салыышкынны киирген эвес, профессионал болгаш хамааты хүлээлге, бистиң өгбелеривиске хүндүткел, шынчы болгаш тургузукчу күш-ажылче чүткүл деп эртинелерни бодунуң амыдыралыңар-биле көргүзүп чоруур силер. Оларга ниитилел болгаш чон үнелелин берип турар. Силерниң эрес-шудургу күш-ажылыңар дээш четтиргенивисти илеретпес аргавыс чок»--деп, ол чугаалаан. 

  Чаа өөредилге программаларын идепкейлиг киирген эң эки башкыларның конкурузунга Тыва Республиканың Баштыңының 50 муң рубль хемчээлдиг шаңналдарын алган башкылар: Ак-Довурак хоорайда №3 школаның математика, информатика башкызы Руслан Вячеславович Саая, Тываның лицей-интернадында орус дыл болгаш литература башкызы Сюзанна Иргитовна Көк-кыс, Кызыл районнуң Каа-Хем суурда №1 ортумак школаның эге класстар башкызы Ольга Николаевна Ашанина, Кызыл хоорайда №14 ортумак школаның хореография башкызы Уяна Базыр-ооловна Ооржак, Тожу кожууннуң Ий ортумак школазында англи дыл башкызы Алдын-Ай Эрес-ооловна Куулар, Кызылдың №2 ортумак школазында тыва дыл башкызы Солаңгы Эресовна Лопсаң. 

 Дараазында башкыларга Тыва Республиканың Баштыңының 30 муң рубль хемчээлдиг шаңналдарын тывыскан: Республиканың лицей-интернадының класс удуртукчузу Вячеслав Сергеевич Күчүге, Өвүр кожууннуң Хандагайты ортумак школазының класс удуртукчузу Анай-Хаак Ивановна Лопсан-Серен, Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксы суурда №1 школаның класс удуртукчузу Урана Достай-ооловна Ондар, Кызыл хоорайда №9 гимназияның класс удуртукчузу Айлана Кадыр-ооловна Иргит.