М-54 федералдыг трассаның чаа угланыышкыны Россияның кызыгаар территорияларының экономиктиг хөгжүлдезинге күштүг идиг-дир

 Россияның Чазаа Тываның эң-не хөй шимчээшкинниг транспорт судалы - «Кызыл – Хандагайты» оруунга федералдыг эрге-байдалды берип, Моол биле Кыдат тавартыр Азия-Оожум океан регионунуң чурттарынче үнер арганы тургусканы - чурттуң күрүне кызыгаарында территориялар: Тыва, Хакасия, Красноярск край, Алтайның хөгжүлдезинге улуг дөгүм. Делегейде геополитиктиг тенденциялар болгаш болуушкуннар үезинде федералдыг автомобиль трассазының угланыышкынын өскерткени Россияның технологтуг инновациялар, сайгарлыкчы чорук хөгжүлдезиниң адырында үр хуусаалыг экономиктиг эки салдарны чедирер. 

 Тывада федералдыг орукту ындыг арга-биле өскерткени муниципалдыг тургузугларның экономиказынга, орукка чоок административтиг девискээрлерниң чурттакчыларының социал байдалынга эки өскерлиишкиннерни болдурар. Республиканың улуг кожууннарының хөй кезиин хаара тудар ол маршруттуң ачызында Тыва экономика, кадык камгалал, культура, хамаатыларның ниитилел-политиктиг амыдыралының бүгү кол чүүлдеринге ойнап алыр. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң республиканың барыын талазынче М-54 орукту өскертир дугайында саналын республиканың чурттакчы чонунуң аңгы-аңгы бөлүктери деткээнин сөөлгү каш чылда чоруткан айтырылгалардан көрүп болур. Федералдыг деңнелге ындыг шиитпирни хүлээп алганы, Тываның чурттакчыларынга үрде манааны болуушкун, ол республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң быжыг тура-соруун херечилеп турар. 

  Монгуш Байбек Надажапович, Чөөн-Хемчик кожууннуң чагырга даргазы:

 - Кызыл – Шагаан-Арыг – Чадаана – Хандагайты орукту федералдыг акшаландырыышкынче дамчытканы, бистиң үрде манаанывыс чүүл-дүр. Бирги ээлчегде, оруктарга айыыл чок чорукту магадылаар. Оруктуң эргилээнинден бо трассага орук озал-ондактары болуп турары чажыт эвес. Ийиде, орук кожууннуң, таварып эртери территорияларның социал-экономиктиг хөгжүлдезинге улуг рольдуг. Мындыг чижекти киирейн. Эрткен чылын Чадаанада күш-культура, спорт комплекизиниң тудуу чоруп турда, Кызылдан материалдар болгаш дериг-херекселдер сөөртүп турган транспорт компаниязы бирги рейс соонда-ла, бистиң-биле ажылдаарын ойталаан. Чүък сөөртүкчүзүнүң кол таарзынмаан чүүлү - оруктарның багайындан автомашиналарның байдалы баксыраан. Ооң соонда, ийи катап аар тарифтиг компания тып алган бис. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң дыка үрде туржуп келгени, Россияның Чазааның ол шиитпири, бистиң кожуунга дыка кедилиг. Кожууннуң чурттакчылары ол медээге дыка өөрүп турарлар. Ооң мурнунда Эрзинниң чурттакчыларынга оруу дыка эки деп, адааргап турган бис. Ам удавас база ындыг оруктуг апаар бис. 

 Куулар Валерий Николаевич, Өвүрнүң төп кожуун эмнелгезиниң кол эмчизи: 

 - Биске, ыраккы кожуунга – ол дээрге амыдыралдың оруу-дур. Ол херек кырында-даа ындыг. Бедик деңнелдиг медицина дузазы херек, аар аарыг кижилерни Кызылче бо-ла чорудар апаар бис. Санитар тарнспорту оруктуң багайындан дүрген элээр, чамдыкта орукка үрелип-даа каар, ылаңгыя казыыр 40 градус сооктарда дыка айыылдыг. Бир эвес орукту чаагайжыдыптар болза, орукка чидирер үевис кызырлыр. Чамдыктарда кижиниң амы-тынын камгалаарда, минута бүрүзү үнелиг болгай! Оон аңгыда, эмнелге ажылдакчылары ажыл-агыйжы, профессионал херектери-биле хуралдаар, өөренир дээш, найысылалче бо-ла чоруур. Ынчангаш кара даң бажында үнгеш, орай дүне ээп чанып келгеш, орукка шылап каанындан, ажылчы байдалче арай деп кирер. Бо шөлээмде Иркутск чордум - кайда-даа оруктарда септелге ажылдары ында чоруп турар. Ындыг оруктарга чоруурга, шуут магалыг. Чаа федералдыг орук Өвүрнүң чурттакчыларынга, аарыг кижилерге чүгле эки чүүлдерни эккээр дээрзинге бүзүрээр мен. 

  Кызыл Маны Колхозпайович, Сүт-Хөл кожуун чагыргазының даргазы: 

 - Бистиң сайгарлыкчыларывыс Хандагайтыже, оон улаштыр Улангомже база ол ышкаш Кызылче хөйү-биле чоруп турар. Орукту федералдыг байдалче шилчиткени, бистиң кожуунувустуң экономика болгаш сайгарлыкчы чоруунга чүгле эки болур. Сүт-Хөлдүң чурттакчылары медээни улуг көдүрлүүшкүн-биле уткуп алды, амыдыралдың кол оруу ам-на бүрүнү-биле чаарттынары онза-дыр. Ол Тываның Чазааның, Шолбан Валерьевич Кара-оолдуң ажыл-чорудулгазынга дыка улуг үнелел-дир, ам тус черниң эрге-чагыргалары кожуунунуң чурттакчылары дээш ажылдаарынга хей-аъттыг. 

 Сергей Васильевич Уюсов, «Восток» КХН-ниң чиңгине директору: 

 - Федералдыг трассаның угланыышкынын өскерткени - республиканың хөгжүлдезинде бурунгаар базым-дыр. Ол айтырыг дүүн тургустунуп келбээн, ол элээн каш чылдарның айтырыы дээрзин сактыр бис. Ынчан-на Тываның Баштыңы, бо төлевилелди улаштыр боттандырып болуру-биле онзагай деп айтып турган чүве. М-54 трассаны эде угландырган соонда, Россия Моол болгаш Кыдат таварыштыр Оожум океан регионунуң чурттарынче немелде үнер чаа траспорт корудорун алыр деп. Шолбан Валерьевич Кара-оолдуң саналы Москвадан билиишкинни болгаш деткимчени ап, Россияның Чазаадан күүседир шиитпирни хүлээп алганынга дыка өөрүп тур мен. Мээң удуртканым «Восток» КХН кажан-даа ажыл чок олурбаан, республикада оруктарны доктаамал кылып турар бис. «Кызыл – Хандагайты» оруунуң эде чаартылгазы болгаш тудуунче бистиң бүдүрүлгевисти база киириштеринге идегеп тур мен, чүге дизе ол дээрге ол чаа ажылчын олуттар, Тываның бюджединче чаа киирилделер-дир.