Электроннуг харылзааның айтырыглары

«Шын»солуннуң редакциязында номчукчулар-биле «дорт харылзааны» эрттирери чаагай чаңчыл болуп бар чыдары республиканың чонунга таарымчалыг болгаш чугула болуп турар. Чүге дизе чонга кандыг-ла-бир чүүлге хамаарыштыр билдинмес айтырыглар тургустунуп турары билдингир. Ынчангаш тайылбыр ажылын улам делгемчидери-биле редакцияның коллективи бо ышкаш хемчегни удаа-дараа эрттирип турарының кол чылдагааны ол.
    Бо удаада, апрель 5-те, ээлчеглиг «дорт харылзаа» шугумун Тыва Республиканың Информатизация болгаш харылзаа яамызының төлээлери киришкен. Чоннуң айтырыгларынга яамының информация болгаш харылзаа хөгжүлдезиниң база телерадио-чорудуг килдизиниң башкарыкчы специализи А.К. Салчак, информатизация, харылзаа болгаш телерадио-чорудуг килдизиниң кол специализи А.А. Ондар, МИЧ-тер, ном үндүрер болгаш полиграфия килдизиниң кол специализи А.Н. Ховалыг база «ТР-ниң Информация технологияларының төвү» казна бүдүрүлгезиниң кол специализи А.О. Тумат олар тодаргай харыыларны телефон дамчыштыр берген.
    ТР-ниң Информатизация болгаш харылзаа яамызы 2012 чылдың августа тургустунганын сагындыраалыңар. Яамы Тыва Республиканың күрүне Чазааның күүсекчи органы болуп, бодунуң эргезиниң кызыгаары-биле күрүне политиказын харылзаа, информатизация адырында чорудуп, электроннуг чазакты тургузуп, массалыг коммуникациялар болгаш полиграфтыг ажыл-чорудулганы, а ол ышкаш бо адырда ТР-ниң оон-даа өске күүсекчи эрге-чагырга органнарының ажыл-чорудулгазының дүүштүрүлгезин, күрүне ачы-дузазын көргүзерин чорудуп турар.
    Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксы суурдан Лариса Чолдак-оолдуң салган айтырыы «дорт харылзааның» темазынга хамаарышпас болганындан аңаа тодаргай харыыны редакцияныңөөредилге, эртем болгаш инновациялар килдизи ТР-ниңӨөредилге болгаш эртем яамызының чогуур килдизинден тайылбырны алгаш, солуннуң дараазында бир үндүрүлгезинге харыыны бээрин дыңнадып тур.
    Дина Монгуш,Өвүр кожуун, Солчур суур: «Хөй ажыл-херектиг төп деп чүл база ооң ажыы кандыгыл?»
   Артыш Ондар: «Тыва Республиканың девискээринде күрүне болгаш муниципалдыг ачы-дузазын көргүзер хөй талалыг ажыл-херектиг төп янзы-бүрү органнарның ачы-дузазын көргүзүп турар. Төпте колдуунда «чаңгыс соңга» деп ачы-дуза көргүзер хевир болгаш электроннуг медээлер солчулгазын ажыглавышаан, күрүне болгаш муниципалдыг ачы-дуза көргүзүп турар ведомстволар болгаш адырларның специалистери ажылдап турар. Амгы үеде төпте 15 албан чери база организация боттарының ачы-дузазын көргүзүп турар. Тодаргайлаарга, чонга таарымчалыг байдалды тургузары-биле бо хөй ажыл-херектиг төптү ажыткан. Ында чогуур ужурлуг ачы-дузаны албышаан, төлевирлиг дузаны база төлеп алыр терминалдарны тургускан. Ынчангаш хамаатылар ыңай-бээр чорбайн, боттарының чогуур херээн төптен үнмейн, кылып алыр аргалыг. Республиканың девискээринде бо ышкаш улуг төп амдыызында чүгле Кызыл хоорайда бар, ынчангаш бистиң яамының кылыр ужурлуг кол угланыышкынының бирээзи – 2013 чылда Улуг-Хем, Барыын-Хемчик база Чөөн-Хемчик 3 улуг кожуунга хөй ажыл-херектиг төптерни ажыдары».
       Александра Монгуш, Бии-Хем кожууннуң Билелиг суур: «Чедери берге, ыраккы суурларга соталыг телефон харылзаазы кажан тургустунарыл?»
  Антонина Салчак, яамының башкарыкчы специализи:«Бөгүнгү байдал-биле алгаш көөр болза, соталыг харылзаа чок ыраккы болгаш чедери берге чурттакчылыг 25 суур бар. Ындыг-даа болза ол айтырыгны чедимчелиг шиитпирлээри-биле чогуур ажылдарны яамы чорудуп турар. Соталыг харылзааның ол ыраккы суурларда четпейн турарының кол чылдагааны – соталыг харылзааны хандырып турар операторлар хуу компанияларга онаажыр. Хөй чарыгдалдарлыг төлевилелдерни боттандырары оларга ажык чок, чүге дизе ооң эгидиишкини эвээш. Ындыг болзажок «Улуг 3»-че кирип турар МТС, Мегафон, Билайн компаниялары-биле ыраккы суурларның чурттакчыларынга соталыг харылзааны киирериниң каттышкан төлевилелин ажылдап кылырын бистиң яамы чорудуп турар. Ол компанияларның мурнунда мындыг 3 кол дадагалзал бар. Бирээде, ниити ажыглалдың оруу ол суурларже чок. Ийиде, электри хандырылгазының шугуму чок болганындан ол суурларда чырыкты бээри доктаамал эвес. Yште, ол суурларда чурттакчы чоннуң санының дыка эвээжи. Соталыг харылзааны тургузарының доктааткан негелдези езугаар алыр болза, амгы үеде 2 муң чурттакчылыг суурга харылзааны тургузары дээш лизенцияны берип турар. А ол эң-не кыдыкы суурларда, чи­жээлээрге, Севиде, чурттакчы чоннуң саны чүгле 30 кижи бооп турарындан төлевилелдиң эгидиишкини 35-40 чыл чедир узай бээри оларның сонуургалында эвес. А ону социал төлевилел кылыр дээрге, күрүнеде ол хире хөй акша чок бооп турар.
   Республика девискээринде шуут харылзаа чок чурттакчылыг суурларда Россияның федералдыг төлевилелиниң боттаныышкыны-биле Спутник харылзаазы-биле ажылдаар 125 таксафонну суму чагыргаларында тургускан. А ырак черде чурттап чоруур ажы-төлү, дөргүл-төрелдери-биле харылзажыр кижи таксафон карточказын ажыглап, бир минутада 45 көпеекти төлеп чугаалажып болур. Бии-Хем кожууннуң Хүт, Севи, Тарлаг суурларында бо харылзааны кончуг нептереңгей ажыглап турар.
    Айлаана Хомушку, Барыын-Хемчик кожуун: «Өөреникчи кижи паспорт алыр 14 хар чеде берген, шылгалдаларны база паспорт-биле дужаар дээн. Ынчангаш паспортту дарый канчаар кылдыртып ап болурул?». (Редакция: паспортту электроннуг харылзаа дузазы-биле дарый кылдыртып ап болур арга дугайында айтырыг чондан хөйү-биле келген).
    Алей Тумат: «Интернет четкизинде «күрүне ачы-дузазы» («Госуслуги.ру») деп сайт бар. Шак ол сайт таварыштыр кылдыртып ап болур силер. Чүнү канчаарыл дээрге, бир дугаарында, бүрүткел эртип алыр силер, аңаа СНИЛС болгаш паспорттуң медээлерин, ат-сывын долузу-биле киирген соонда, электроннуг почта таварыштыр тускай код дугаары чедип келирге, бүрүткел эрткен соонда, оон дараазында «базым» бүрүзүн кичээнгейлиг номчуп күүседир силер, баш удур чыып алган чогуур ужурлуг документилериңерни сайт таварыштыр паспорт кылдырар федералдыг миграция албанынче киргеш, киириптер силер. Документилериңер шупту четче болза, силерниң медээлериңерни ээлчег чокка ажылдап эгелей бээр. Ынчангаш кыска хуусаа иштинде паспортту кылдыртып ап болур эптиг арга болуп турар. Паспорт кылдыртыр албан черинче силерни чедип келир хүннү айытканын дыңнадып турар чагаа келген соонда силер баргаш, паспортуңар ап алыр силер».

(Уланчызын "Шын" солуннуң дараазында үндүрүлгезинден номчуңар.)

Валерия КОНГАР, Анисья Тюлюш

"Шын" солуннуң № 42 үндүрүлгези