Совет Эвилелинде эң-не улуг археологтуг экспедицияга тураскааткан делгелге Тывада ажыттынган

 «Үстүү Енисей болгаш аңаа чоок территорияларда бурунгу культура» бүгү-российжи эртем конференциязының чорудуу-биле ССРЭ-ниң ЭА-ның Саян-Тыва археологтуг экспедицияның 50 чылынга тураскааткан делгелгениң ажыдыышкыны август 21-де Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг Национал музейниң «Хааннар шынаазының эртинелери» залга болур. Делгелгениң белеткелинге Национал музейниң археология килдизи биле РЭА-ның материалдыг культураның төөгү институдунуң ажылдакчылары киришкен.

 Экспозицияда ортаа палеолит үезинден бистиң эрага чедир IX– XII вектер үезиниң даштан, хүлерден, дойдан, сөөктен база ыяштан эдилелдери кирген. Ол бүгүнү Саян-Шушенское ГЭС-тиң суг шыгжамырын бадырар зонадан археологтар тыпкан. Археологтуг тывыштардан аңгыда, 1965 чылдан 1984 чылга чедир эң-не улуг археологтуг экспедицияның казыышкыннар черинге сураглыг эртемденнериниң дугайында РЭА-ның материалдыг культураның төөгү институдунуң архив фоточуруктары база кирген. 

  ЭАСТЭ-ниң кижизидикчизи, археолог Владимир Монгуштуң, 1995 чылда ЭАСТЭ-ниң 30 чылынга тураскааткан «Кижилер. Болуушкуннар» чыындызында, археологтуг экспедицияның дугайында мынчаар бижээн: 

 "А.Д. Грачтың эгелээшкини база Красноярскиниң археологтуг экспедициязының начальниги М.П. Грязновтуң деткимчези-биле, келир үеде Саян-Тыва Археологтуг экспедицияның кол өзээн тургускан улуг эвес археологтуг бөлүктү чыгган. Тываның төп девискээринде келир үеде Тыва далайның суг алыр зоназында бирги шинчилелдерни 1962 чылда А.Д. Грач, С.Н. Астахов кылганнар. 

 1965 чылда төп Тывага ЭАСТЭ бодунуң күш-ажылчы ажыл-чорудулгазын эгелээн. Ооң кол сорулгазы – Саян-Шушенское ГЭС-тиң келир үеде суг шыгжамыры чыдар зонада археологтуг тураскаалдарны бүгү талазындан шинчилээр. 

 А.Д. Грачтың удуртулгазы-биле 60-70 чылдарда экспедицияның кол ажылдары калбарган. Археологтуг отрядтың баазазынга Ак-Туруг школазының өөреникчилериниң «Аныяк Тыва» аттыг күш-ажылчы археологтуг лагери ажыттынган. 

 ССРЭ-ниң ЭА-ның Саян-Тыва археологтуг экспедиция (ЭАСТЭ) ССРЭ-ниң ЭА-ның археология институдунуң эң-не улуг экспедициязы турган. Экспедицияның составынче А.Д. Грач, Д.Г. Сам, М.Х. Маңнай-оол дээш өскелер-даа кирген. ЭАСТЭ төп Тывада суг алыр зона территориязында болгаш Саян коньонунда Үстүү Енисейде чүс-чүс муң ажыг археологтуг объектилерни шинчилеп, камгалаан. 

 Саян-Шушенское ГЭС-тиң келир үеде суг шыгжамыры чыдар зонада база тудуг шөлдеринде хову ажылдарының 20 сезонунуң иштинде экспедиция Тываның бурунгу төөгүзүнүң үелерин база аңгы-аңгы археологтуг чадалар талазы-биле кончуг үнелиг археологтуг материалдарны алган. 

 Экспедицияның ажылының түңнелинде, экспедицияның киржикчи-ажылдакчылары монографияларны үндүрүп, ЭАСТЭ-ниң тыпкан болгаш шинчилээн археологтуг материалдары-биле кандитат, доктор диссертацияларын бижип, камгалааннар».