Тываның Баштыңы психоневрологтуг интернаттарны хынаан

 Средада республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол Каа-Хем кожуунче ажыл-агыйжы үнүүшкүннү кылып, тудуг объектилерин хынап, Дерзиг-Аксы биле Авыйган суурларда психоневрологтуг интернаттарның ажыл-чорудулгазын хынаан. Бирээде, эрги тудугларның – чурттаар болгаш административтиг корпустарның байдалын, аарыг кижилерни ажаап турарын база ажылдакчыларның ажылының шынарын көрген. 

 Дерзиг-Аксының психоневрологтуг интернады бичии болгаш улуг кижилер салбырындан тургустунган. Ында 22 бичии база 18 хардан өрү назылыг 154 кижи бар. Штатта 110 ажылдакчы: эмчилер, социал ажылдакчылар, санитаркалар дээш, өске-даа ажылчыннар ажылдап турар. Уругларга чаа корпусту дөрт чыл бурунгаар ажыглалга киирген, ынчангаш аңаа хамаарыштыр чидиг айтырыглар болгаш дүвүрээзиннер чок. А аарыг улуг улустуң чурттаар черинге хамаарыштыр чугаа аңгы. Ыяштан чаңгыс каът бажыңны эрткен чүс чылдың ортаа үезинде туткан. Алды-чеди чыл бурунгаар маңаа байдал коргунчуг турган: кандыг-даа септелге чок, чыт-бустуг, уруглар биле улуг кижилер чаңгыс корпуста. Ам байдал эки талаже өскерилген. Бо чылын одалга биле канализация системазын бүрүнү-биле чаарткан, капиталдыг септелгени кылган. 

 Ындыг болзажок, Шолбан Кара-оол эргий кезип чоруп тура, элээн каш айтырыгларже кичээнгейни угландырган. Корпуста септелгени кылып, таарымчалыг байдалдарны тургузар дээш чүдүлге өрээлин, теннис залын, баш таарар черни ажыдып, арыг-силигни туткан-даа болза, ажыл-агыйжы эвес чоруктуң херечизи – чедир кылбаан чүүлдер каракка илдиге берген. Чүнүң-даа мурнунда өртке удур айыыл чок чоруктуң негелдези езугаар хемчеглерни дораан алырын негээн, чанагаш чырык удазыннары каяа-даа турбас ужурлуг. Аарыг кижилерниң айыыл чок чоруу дээш персоналдыг харыысалгалыын ук черниң директору Радмир Намзырайга сагындырган. База ол ышкаш өрээлдерниң санитарлыг байдалынга сагындырыгны берген: чамдык соңгаларда болгаш эжиктерде тудалар чок, дөжектерни чаартыры негеттинип келген, улуг залда шалада чаткан шывыг – плитка кандыг-даа быжыглаашкын чогу - ында хемчеглер эртпейн турарының бадыткалы. 

 «Беш шоодай цементини эккелгеш, шалада плитканы быжыглап чадып каары – акша айтырыы эвес, а арын-нүүрнүң болгаш сеткилдиң айтырыы-дыр – деп, Шолбан Кара-оол интернаттың коллективинге чугаалааш, - Улуг зал куруг турар, аңаа силерниң кандыг-даа хамаарылгаңар чок хевирлиг. Чамдык өрээлдерде эрги соңгалар бар-дыр. Кыжын оон кайы хире хадып кээрин билип-ле тур мен. Соңгаларны солуңар» - деп негелдени кылган.

 Интернаттың ажылдакчылары дыка берге ажылды кылып турар, оларның ажылын хүндүлээр мен, деп республиканың баштыңы чугаалааш, боттары ындыг ажылды шилип алган болганда, хүлээлгезин шынарлыг күүседир ужурлуг, деп сагындырган. Аарыг кижилерниң шуптузу хоочураан сагыш-сеткил аарыындан аараан болганда, оларга доктаамал хайгаарал, амыдырал-чуртталганың болгаш эмчи-социалдыг хандырылга, реабилитация ачы-дузазы база социал-амыдыралчы ижигиишкин херек. Кара-бажыңда ышкаш эвес, бажыңында ышкаш байдалдарны тургузар, деп Шолбан Кара-оол демдеглээн.

 Интернаттың удуртулгазы-биле албан черин моон соңгаар хөгжүдериниң айтырыгларын, эргижирээн, озал-ондактыг деп санаар тудугларны солуур чаа корпус тудуун база сайгарып чугаалашкан. Илереттинген четпестерни бир ай иштинде чайладып, чогаадыкчы ажылдап, чурттаар болгаш ажылдаар өрээлдерге аянныг байдалды тургузар онаалданы берген. Бир ай болгаш катап база хынап келирин чазак даргазы сагындырган. 

  Албан чериниң акшаландырыышкыны үндезинниг болгаш шынарлыг бе дээрзин хынаар даалганы оралакчызы Органа Натсакка берген. Республика бюджединден чылда 51 млн. рубльди аңгылап, ооң 19 млн. рублин ажылдакчыларның шалың төлевириниң фондузунче берип турар. 

  Каа-Хем кожууннуң Авыйган суурда Бүренниң психоневрологтуг бажың-интернадында байдал сыр өске. Аарыг кижилерге бүгү-ле эки байдалдарны тургускан. Албан чериниң директору Олег Чаш-оол. Чурттаар черлерде капиталдыг септелгени кылган, иштин чырык өңнер-биле будаан, арыг-силиг. Республиканың удуртулгазы кээр-дир дээш, шал-бул кылбаан, а доктаамал ажыл чоруп турары илдең. 

 «Девискээрин арыглап чаагайжытканынга республиканың найысылалы безин адааргап болур: чер санында чүзүн-баазын чечектерни олуртуп, хол-биле янзы-бүрү чүүлдерни каастап дерээн» - деп, сагыш-сеткилин Шолбан Кара-оол үлешкен. 

 Национал аян-шинчилиг медээлер булуңу, өңгүр чечектерлиг клумбалар, аалчылар өө, республиканың чаа онза солун черлериниң өңгүр чуруктар самбыразы-биле интернат уткуп алыр. Бүгү дериг-херекселдер-биле чепсегленген өртке удур блок база өрт автомашиназын аңгы тургускан. Девискээрде шээр малдың улуг эвес кажаазы, арыг-силиг котельная аңгы. Езулуг ээниң сагыш салыышкыны, ажылдакчыларны бир деми оон-на көскү. 

 Авыйган интернадында 200 ажыг аарыг кижилер-биле психологтар, социал ажылдакчылар ажылдап турар. Күш-ажылга үндезилеттинген эмнээшкин аргазының түңнелдери интернаттың бодундан-на илдең. Чылдың-на картошказының дүжүдүн ап турар.

 «Авыйган интернадында ажылдакчыларның боттарының ажылынга ак сеткилдиг хамаарылгазындан шупту чүве көстүп турар. Эрги, багай бажыңнарны шыдаар шаа-биле септеп селээн. А херек кырында чидиг айтырыглар хөй, оларга дузалажыр херек» - деп, Шолбан Кара-оол түңнээн. 

 Социал айтырыглар талазы-биле оралакчызы Органа Натсакка, күш-ажыл сайыды Людмила Тас-оолга Дерзиг-Аксы биле Авыйган интернаттарынга чаа оран-сава тударынга төлевилел-смета документациязын ажылдап кылырын дааскан. 

  Авыйган суурда интернаттың директору Олег Чаш-оолга, социал ажыл талазы-биле эргелекчизи Анастасия Клоянга эки ажылы дээш өөрүп четтиргенин илереткеш, шаңналга төлептиг-дир дээрзин дыңнаткаш, бүгү коллективке чылыг сөстерни дамчыдарын дилээн. Ылаңгыя чечектер клумбазының болгаш янзы-бүрү чаптанчыг кылыгларның кол автору Татьяна Булатовага улуу-биле өөрүп четтиргенин чугаалааш, Кызылче ап алыр ийик мен деп, элдээрткен.  

 Татьяна Булатова Авыйган интернадында чээрби хире чыл ажылдап турар. 10 километрде Бүрен-Бай-Хаак суурдан ажылынче кээп турар. «Бистер шупту сеткиливистен ажылдап турар бис. Бо шуптувустуң фантазиявыс болгаш ниити чогаадыкчы ажылывыс-тыр. Интернатты чараштап, каастаары-биле дилеп, чагыгны киирип каар бис. Чижээлээрге, 2012 чылда «Тулган санитарка» бүгү Россия конкурузунга киришкеш, тиилээш, 300 муң рубль шаңналды алдывыс. Оовус-биле клувувустуң соңгаларын солуп алган бис. Бистиң интернаттың баазазынга республиканың шупту интернаттарының симпозиму эрткен. Шуптузун чуруктарга тыртырып-ла турар, бөдүүн-даа чүвени. Бистен арга-дуржулга солчуп, бистиң чаа чүүлдеривисти ап турар болганда, бистер оон-даа чаа бедиктерже чүткүүр апаар бис» - деп, Татьяна Булатова чоргаарал-биле ажылын таныштырган.