Тываның найысылалында ушу гимнастиказының мөгейикчилери көвүдээн

  Советтиг Тываның 5 чылы стадионунга эртениң-не база найысылалдың хем эриинде «Азия төвү» комплекске кежээниң-не кадыкшылга мергежилин кылыр дээн кижилер оон-моон чыглып келир. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң чалааны-биле келген кыдат тренерлер, кадыкшылга мергежилдерин шиңгээдир дээн кижилер хүн келген тудум-на немежип-ле турарын, демдеглээн. Аныяк-даа бол, арга-дуржулгалыг тренерлер, ушунуң 6 данның эдилекчилери Лью Чао и Ванг Шуай өөреникчилеринге тайчичуань кадыкшылга гимнастиказының шимчээшкиннерин тайылбырлап, ону шын кылырынче кичээнгейни углап турар. Ушунуң массалыг кичээлиниң киржикчилериниң аразында улгады берген кижилер-даа, бичии чаштар-даа бар. 

 Ылангыя специалистерни ушу сонуургадып турар. Эмнээшкинниг-күш-культура диспансериниң кол эмчизи Адыгжы Куулар хендирбе болгаш шимчээшкин аппарады аарыг уругларның реабилитациязынга ажыглаар планныг: 

 - Ушуну кажан-даа кылып көрбээн мен, а школачы, студент чылдарымда чиик атлетика спорту-биле өңнүк турдум. Институт соонда ажылче шымны бергеш, күш-культура уттундурган. Сөөлгү үеде эскерип турарымга спорт-биле шыңгыы белеткенип, кадык амыдыралды чорудуп турар кижилер көвүдээнин эскерип кааш, катап база белеткенип эгелээр деп шиитпирледим. Диспансерниң эмнээшкин-күш-культура инструктору-биле ушу кичээлдерин сонуургап, эмнээшкинниг-реабилитация ажылынга ону ажыглап көрзе кандыгыл дээш келдивис. 

 Мергежилгелерни көөрге амыр ышкаш-даа болза, аңаа күжениишкиннер негеттинер-дир деп, эмчи кижи болгаш эскердим. Оожум, чиге, тодаргай шимчээшкиннер сиирлерни, шыңганнарны, хан-дамырны, организмни быжыглаарындан эгелээш, кижиге психологтуг турум байдалды тургузарынга чедирер. 

  Бүдүмелдер солчулгазын экижидер, иммунитетти көдүрер, сагыш-сеткилдиң таамчыралы болгаш чуртталгаже эки көрүш - чүс-чүс чылда ажыглап келген ушунуң кадыкшыдар шынары-дыр. Эң-не кол чүве – ушу кырган-даа, чаш-даа кижилерге тааржыр. Чүрек-дамыр аарыглары-биле демиселдиң чылында бистиң республикавыстың баштыңы Кыдаттан ушу мастерлерин чалап эккелгени - бодунуң кадыы дээш сагыш човап чоруур кижилерге өртек чок белек-тир.

 Лада Куулар ажылдап турар организациязынга Тывада тренерлер келген деп дыңнааш, интернеттен ушунуң теориязы-биле танышкаш, гимнастиканың эмнээр шынарын бодунга шенеп көөрү-биле стадионда келгенин тайылбырлаан: 

 - Баштайгы хүнүнде чүнү-даа билбедим, а ийиги хүнде медерелимни мөөңнеп, шимчээшкин бүрүзү кандыг ужур-уткалыг деп чүвени билип алгаш, дыка дүрген шиңгээдип эгеледим. Кичээлдер үезинде шыңганнар канчаар ажылдап турарын эскерип, кайнаар углаарын эскерип турар апардым. Арын-башка биологтуг точкаларны нугуй тудар төнчү шимчээшкиннерге дыка таарзындым. Ушу кичээлиниң соонда-ла бүдүн хүн дургузунда сергек болур-дур. Кадыкшылдыг ушу гимнастиказының утказын хандыр билип, ам-даа белеткенир сорулгалыг мен. Ушунуң бир мөгейикчизи-дир мен. 

 Стадионга ушунуң бирги кичээлинден эгелеп киржип эгелээн Валентина Сотпа: 

 - Мергежилгелерни кылыры белен эвес болду, ынчалза-даа хүн келген тудум чаңчыгып, ам чүгээртеп келдим. Ол мергежилгелерни коллегаларым-биле ажылывыста база катаптап тур бис. Ушунуң мастерлеринден бир-даа ай иштинде кичээлдер алыр дег, аас-кежик кайда боор. Мону организастаан республиканың баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оолга, Тываның Аныяктар херээ болгаш спорт яамызынга, кады кезээде белеткенип турарывыс«Чеди-Хаан» ушу школазының директору Роберт Кунзекке өөрүп четтиргенивисти илереттивис. 

 Чөөн чүк спортчу хевириниң бирээзи - ушу мастерлериниң Тывада келгени, кадыкшылга спортун моон-даа ыңай хөгжүдеринге чугула болуушкун болур деп, республикада ушунуң баштайгы мөгейикчилериниң бирээзи, «Чеди-Хаан» школаның директору Роберт Кунзек демдеглээн:

  - Тываның Чазааның Даргазы республикага ушу школазын тургузарын деткээн. 2009 чылда аңаа тренерлеп ажылдап эгелээш, Россия Федерациязының Ушу федерациязында школага тускай өөредилгени эрткен мен. «Чеди-Хаан» ушу школазының командазы сөөлгү үш чылдарда аңгы-аңгы деңнелдиң маргылдааларынга чедиишкинниг киржип турар. Спорттуң ол чараш хевиринге кичээлдээринге республикада улуг курлавыр бар. Тайчичуаньның тергиин тренерлериниң келгени-биле, ушунуң бөдүүн болгаш шынарлыынга дыка хөй кижилер хандыкшып, кадыкшылын камнаар дээн амыдыралының бир чарылбас кезээ апаарынга бүзүрээр мен. 

 Ушунуң кижиниң организминге салдары, ооң хевирлериниң, практиказының дугайында айтырыгалрга тренерлер Лью Чао и Ванг Шуай чедимчелиг харыыларны берген. Оларның чугаазы-биле алырга, кадыкшылга гимнастиказы-биле кажан-даа, каш-даа харлыында белеткенип болур: 

 - Кежээликтей кижиниң саны 150 чеде бээри өөрүнчүг-дүр. 8 мергежилден тургустунган баштайгы комплексти шиңгээдип доостувус. Баштайгы дээрезинде бергедежип турган гимнастика мергежилгелеринде эки шимчээшкиннер көстүп келди. Июль 24-ке чедир баазалыг программаның ийиги комплекизиниң 24 шимчээшкинин төндүр өөренир бис. Ол шимчээшкиннерни доозупкан соонда, ушунуң эге билиглерин шиңгээдип алган деп болур. Ооң мурнунда өөренген мергежилгелерни хүн бүрүде катаптап турарывысты чугаалаайн. Ынчангаш чаа-даа келген кижи ону шиңгээдип алыр аргалыг. Чорупкан соовуста-даа, бистиң белеткээн видеороликтеривистен ушу кичээлдерин өөреникчилеривис уламчылаар боор.\

 «Ушуну» очулдурарга «шериг уран чүүл» дээн болгаш ооң үндезининде чүгле шериг аргалар кирбээн. Ында сагыш-сеткил болгаш медиативтиг практика, тыныш гимнастиказы бар. Санкт-Петербургтуң экономиктиг шуулганының үезинде Тываның Баштыңы делегейде билдингир магнат, сайгарлыкчы Джек Ма-биле Тайчичуань школазының эң-не шыырак мастерлери ушуга мастер-класстарны база кадыкшылга гимнастиказын эрттирер дугайында дугурушканын сагындыраал.