Тываның Баштыңы: «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилели күш-ажылдың кижизинге санаттынган

     Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң блогунда «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилели күш-ажылдың кижизинге санаттынган деп бижээн. 

     «Республикада бистиң бодап турарывыс ышкаш эвес, ажылдап турары кижилер хөй-дүр. Көдээ черде ажыл-ишчи кижилер чурттап, хүн бүрүде күш-ажылчы маадырлыг чорукту кылып турары чоргааралды болдурар. Оларның аразында Бии-Хем кожуундан Нелли Чамзының бизнес-төлевилелин «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилели-биле деткээш, часпаан-дыр бис! Ам ооң сүт продукциязы болбаазырадыр модульдуг цеги соксаш дивейн ажылдап турары – ооң бадыткалы. Чыл келген тудум-на Тывада творог, сметана, кефир бүдүрер хуу бүдүрүлгелер саны көвүдеп турары эки-дир. «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелиниң чаа бүдүрүлгелерни аңгы-аңгы адырларга хөгжүдер сорулгазының боттаныышкыны ол. Чедиишкиннер бар-дыр! Ам-даа бурунгаар!» - деп Шолбан Кара-оол бижээн.

     Бии-Хем кожуунда «Аржаан» көдээ ажыл-агый хереглел кооперативин Нелли Чамзы 2006 чылда школага башкылап тургаш-ла ажыткан. Өг-бүлениң агробизнести ажыдар дугайында бодалы анаа-ла төрүттүнүп келбээн: боттарның хуу малының баш санының өскени-биле сүт продукциязын болбаазырадып садары - ажыл-ижиниң негелдези апарган. Нелли Чамзы бодунуң ажыл-херээн бурунгаар хөгжүдериниң санаашкыннарын кылган: сүт хүлээп алыр пунктуну сүт кылыглары бүдүрер биче хемчээлдиг цехче шилчидип, оон сүт продукциязын бүдүрерин делгемчидер. 

   2014 чылдың төнчүзүнде Чамзының өг-бүлези «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилелиниң конкурузунга бодунуң бизнес-төлевилелин камгалааш, бир сменада 1 муң литр сүт болбаазырадыр күчүлүг модульдуг цехти тударынга күрүне деткимчезин алган. Чаа ажыттынган цех амдыызында хүнде 200-тен 500 литр сүттү болбаазырадып турар. Үскүрү 3,5 хуу сүдүн, 30 хуу үскүр кефир, сметаназын база творогун Кызылдың көдээ ажыл-агый рыногунда база аъш-чем садыгларында дужаап, чоннуң хереглелинче киирген. 

      Модульдуг цехте сүт болбаазырадыр болгаш кадагалаар дериг-херекселдер ажыглаарынга белен. Сүттү хүлээп алыры, арыглаары, соодары, изидери, хайындырары, тырттары, кудары, савалаары болгаш кадагалаары технология шугумунда бар. Мини-цехте одалга, соок, изиг суг хандырылгазының системазы, чырык дөзү, канализация, вентиляция, кондиционер бар. Комплекстиң сүт дериг-херекселдерин, иштики болгаш даштыкы ажылдарын аъш-чем адырынга чөпшээрээн амгы үениң материалдары-биле кылган.

     Амгы үеде мини-цехте директорнуң бодундан аңгыда ийи кижи: III бөлүктүң инвалиди-биле, кожууннуң чонну ажылга хаара тудар төвүнүң шугуму-биле келген ажылчын бар. А кажан бүдүрүлгениң күчүзү улгадырга, ам-даа ажылчыннар негеттинери чугаажок. 

        Комплексти тургусканы – бизнести хөгжүдериниң чүгле эгези-дир деп, Нелли Чамзы чугаалай-дыр: «2007 чылда «Тывасүт» бүдүрүлгези-биле керээ езугаар сүт хүлээп алыр бөдүүн пунктуну ажыткан бис. Көдээ ажыл-агый кооперативи чурттакчы чон биле ол бүдүрүлгениң аразында дугуруштурукчу апарганывысты билип кааш, боттарывыс хөделир деп шиитпирни үндүрдүвүс. Бизнес-планны ажылдап кылгаш, 2012 чылда Тываның көдээ ажыл-агый яамызынче конкурсче кииреривиске, ол деткимче албайн барган. Эрткен чылын ол-ла планывыстың чамдык черлеринге эдилгелерни киирип, база катап ажылдап кылгаш, дужаагаш, ам-на деткимчени ап, төлевилелди боттандырарынга акша-хөреңги дузазын алдывыс. Чүгле бистерниң эвес, өске-даа сайгарлыкчыларның бизнезин шимчедиринге ындыг идигни берип турары, хей-аъдывысты көдүрген. Бүдүрүкчүге, сайгарлыкчыга, анаа-ла ажылчын кижиге улам сайзырап-хөгжүүрү дээш, ындыг күрүне деткимчезин көргүзүп турарын черле онзалап демдеглейн. Шыны-биле чугаалаар болза, цехтиң ажыл-чорудулгазы ам-даа чедир шиңгээттинмээн, ажырбас – ол бистиң мурнувуста. Ам соодар дериг-херекселдиг автомашина садып алырын күзеп тур бис, ынчан продукциявысты республикадан дашкаар үндүр садар арга тургустунар. Ынчангаш чедиишкиннерге ара доктаавайн, ам-даа хөгжүүр бис». 

       Көдээ ажыл-агый бүдүрүлгези боттарының бараанынга ылгавыр демдээн салып, рынокту калбаа-биле алыр сорулгалыг. Ынчангаш Кызылдың, Тываның өске кожууннарының сайгарлыкчылары-биле садыг точкалары дамчыштыр бүдүрген продукциязын үндүр садар дугайында чугааны чорудуп турар. Чүге дизе бүдүрген продукцияның хемчээли улгадырга, ону садып-саарар черлерниң санын көвүдедири албан. Найысылалда чамдык организацияларның удуртукчулары боттарының ажылдакчыларынга «Аржаан» КБК-ның продукциязын чагыдып алырга, дугурушкан хүнүнде бараанны чедирип турарын, көдээ ажыл-агый бүдүрүлгезиниң удуртукчузу чугаалай-дыр. 

       Сүт продукциязының бүдүрүлгезинче Чамзыларның өг-бүлези 2 млн. рубль хире боттарының акша салыышкынын киириштирери-биле улуг болгаш шээр малының баш санын шуут кызырганнар. Кышкы үеде, саалда чорбайн баарга, бүдүрүлге анаа-ла ажыл чок турбазы-биле Хакасияның болгаш Красноярск крайның ажыл-агыйларындан сүттү хүлээп алыр дугуржулга чардынган. 

     Чылда 245 тонна сүт болбаазырадыр күчүлүг төлевилелдиң ниити үнези 8363 муң рубль. Күрүне деткимчезинге алган акша-хөреңгизи-биле сүт болбаазырадыр модульдуг цехти база трансформаторну садып тургускаш, чырык четкизинге коштунуп алганнар.