Тыва чоннуң чайгаар өзүлдези-биле 2014 чылда Россияда мурнуку черде

РФ-тиң Кадык камгалал яамызының «2014 чылда кадыкшылды камгалап-хайгаарар адырда күрүне политиказының боттанылгазының дугайында» күрүне илеткелинде шак ындыг дыңнадыг кирген. Кадык камгалал сайыды Вероника Скворцова ниитизи-биле чуртта чурттакчы чоннуң санының өзүлдези демдеглеттингенин, тодаргайлаарга 43 регионда 1000 кижиге онааштыр өзүп-төрүттүнери ортумак российжи көргүзүг – 13,3-ден хөй болганын илеткээн. А Тыва бо удаада база-ла шупту регионнарны мурнаан, муң чурттакчыга онааштыр 25,3 чаш төрүттүнген, Россияда көргүзүгге деңнээрге 1,9 катай хөй.

2014 чылга деңнээрге чаштарның төрүттүнери 3,07 хуу кудулаан-даа болза, Тыва мурнуку одуругда хевээр арткан. Тываның Баштыңынга ТР-ниң Кадык камгалал яамызының чурттакчы чоннуң кадыкшылының дугайында күрүне илеткелинде киирген медээлери-биле алырга, чоннуң чайгаар өзүлдезиниң кудулаанын колдуунда-ла хоорайда чаштарның төрүттүнериниң эвээжээни-биле тайылбырлап турар. Сөөлгү беш чылда ол көргүзүг найысылал Кызылда муң кижиге онааштыр 21-ден 19,6 чедир бадып, регионнуң муниципалдыг тургузугларының аразындан эң-не эвээш болган. Тываның көдээде, эң-не ырак болгаш чедери берге кожууннарының ачызында чоннуң өзүп-көвүдээри бедик хевээр артпышаан. Ол көргүзүглер муң чурттакчыга онааштыр Тере-Хөл кожуунда – 37,9, Мөңгүн-Тайгада – 36,6.

Тывада демографтыг байдалдың чогумчалыынга чурттакчы чоннуң өлүп-хораарының эвээжээни база салдарны чедирген. Бо көргүзүг 2010 чылда турганындан 6 хуу кызырлып, 1000 чурттакчыга онааштыр 10,9 болган. Ол ортумак российжи көргүзүгден 16,2 хуу, Сибирь федералдыг округда көргүзүгден 18 хуу эвээш. Оон аңгыда, сөөлгү беш чылда республиканың чурттакчы чонунуң ортумак назыны 1,3 чылга узап, азы 61,8 хар четкен. Ындыг болзажок ортумак российжи көргүзүг - 70,8 харга четпейн турар.

ТР-ниң Кадык камгалал яамызының көргүзүглери-биле алырга, 2010 чылдан 2014 чылга чедир Тываның чурттакчы чонунуң саны 4,5 муң кижиге немежип, 2014 чылдың январь 1-ниң хүнү-биле алырга 311,8 муң кижи болган. Оларның 168,2 муңу, азы 53,9 хуузу хоорайжылар, 143,6 муңу (46,1 хуузу) – көдээниң чурттакчылары.

РФ-тиң кадык камгалал сайыды Вероника Скворцованың эки дээн үнелээшкини-биле алырга, сөөлгү чылдарда чуртта демографтыг байдал бүрүнү-биле экижээн. «Российжилерниң назы-хары төөгүзүнде турбааны эң узун – 71 хар четкен. КНО-нуң бир муң чылда тургусканы 5 сорулгаларының дөртүн чедип алган хөй эвес чурттарның санынче кирген бис. Оларның бирээзи - чаштарның болгаш иелерниң өлүп-хораар чоруу тус-тузунда 3 биле 4,5 катап эвээжээн» - деп, 2014 чылдың түңнелдери-биле таныштып тура ол тайылбырлаан.