Студентилерниң шевер кылыглары

Тыва чуртунуң бойдузу эгээрттинмес казар байлактыг чурт боорундан аңгыда, төлептиг, уран-шевер болгаш ус-дарган чоннуң чурту дээрзинге чоргаарланып орар.

Салым-чаяанныг улус кандыг-даа ажылдың эртинезин кылып үндүрүптер деп чүвени чаңгыс эвес удаа көрдүм. Уран-шеверлерниң, ус-дарганнарның чогаадыкчы, тывызыксыг хол-биле тудуп-даараан ажылдарын кайы-даа үеде эртип турар делгелге үезинде сонуургап көрүп болур. Оларның аразында тос чүзүн малывыстың дүгүнден янзы-бүрү кылыгларны шеверлээни онзагай. Кидис кылыглары кылыр ажылдың Тывада сайзырап, хөгжүп турары демдеглексенчиг.

Тываның күрүне университединиң көдээ ажыл-агый факультединиң 4-кү курсчулары дүктен, кидистен кылыгларны шеверлеп-даараар ажылдарны кылып өөрениринге болгаш бүдүреринге, кожавыс Моолдуң Ценгел чурттуг Цэцэгдарь Улансурэн башкының удуртулгазы-биле Белек аттыг бөлгүмде хаара тутунганнар. Башкының дүк кылыгларының билиглерин аныяк-өскенге өөредип, дамчыдып чорууру онзагай үлегер-дир.

Белек аттыг бөлгүмнү көдээ ажыл-агый факультединиң, амгы доозукчу 5-ки курсчулары — баштайгы эгелекчи-студентилери олар чымыштыг ажылын эрткен чылын эгелээн. А бо чылын доозукчулар бөлгүмүнүң ажыл-ижин болгаш эртине дег билиин 4-кү курсчуларга дамчытканнар. Өөренип алган билиглериниң онза каасталгаларының талазы-биле мөөрейлерге, делгелгелерге болгаш форумга киржип төлептиг олуттарны чаалап база чедиишкиннерлиг болуп чоруурлар.

Студентилер кичээлге хереглээри-биле хойнуң дүгүн Бай-Тайгадан база Моолдан чагыдып ап турарлар, а дүктен янзы-бүрү кылыгларны кыска үениң дургузунда шиңгээдип алганын, оларның кылганы уран-шевер каасталгалары ( ойнаарактар, сувенирлер, бичии бопуктар, уктар, олбук, тапочка...дээш оон-даа өске) сөс-домак чокка-ла херечилеп турар база кижиниң сонуургалын хаара тудуптар көрүштүг. Студентилерниң шеверлеп даараан каасталгаларында ие-херээжен кижиниң алдын холу быжып даараан дег сиилбиттингени онзалап көстүр болду. У.Цэцэгдарь башкы мергежилиниң күжениишкинниг шудургу ажыл-ижи-биле бедик үнелелдерни ап чоруур, Тывага ол ажылды улам-на хөгжүдүп, сайзырадып орарынга кижиниң хей-аъды көдүрлүп кээр. А оларга деткимче көргүзер болза, «Кидис кырында амыдыралдың хээлери» тыва чонга сайзырап чоруй баарынга идегел бар.

Студентилериниң бурунгаар базымы, эртем-билии делгем болзун дээш, бодунуң төрээн чурту Моол-биле чаңгыс домга доңнаттырган сырый харылзаалыг ажылдап чоруур. Арга-дуржулга солчуп Моолдуң Улан-Батор, Дархан хоорайларда дүктен кылыглар бүдүрүп чоруур организацияларынга чедип, оларның ажыл-ижин сонуургап, дуржулгазын солчуп, хөй-хөй билиглерни шиңгээдип алганы тыва студентилерге эң-не онза уттундурбас белек-дир. Бо чылын 4-кү курсчулар май айда Моол чуртунче аъттаныптарын улуг сонуургал-биле хөөреп турдулар. Аныяк кижиниң оруу ажык болур, кайнаар-даа чоруптарынга белен, тура-соруктуг, шилип алган эртеминге ынак студентилер-дир. «Келир үеже көрүжүңер...?» - деп айтырыг салырымга, аныяктарга деткимче көргүзер болза-ла дүк-биле ажылды уламчылаар бүдүрүлгелер ажыдып алыр арга тургустунуп, сайзырап болур деп, чаңгыс үн-биле харыылап кагдылар.

Моолдан арыг-силиг, белен дырап каан база янзы-бүрү өңнер-биле будуп каан дүктү чагыдып ап турар. А бистиң Мөңгүн-Тайга биле Бай-Тайга хойларының дүктери бичии-ле аңгы болур-дур, ол дүктү чуп арыглаар, оон дырап алыр (дыраар херексел-машинага), аразында бичии-ле кара хыл бары аңгыланып турар, деп студент дүгүн меңээ көргүскеш, шын-на сеткилин чугаалады. Бисте, Тывада дүк арыглап, аштаар херексел чок болуп турар, а Моол чурту малының дүгүн, сүдүн, кежин бүдүрүп, сайзырап чоруй барган, арга-дуржулгазы бистен улуг.

Чинчи Чамыян (көдээ ажыл-агый факультединиң 4-кү курсчузу):

«Белек» аттыг бөлгүмнү 5 дугаар курсчулар биске дамчыдып берген. Бөлүүвүсте 15 студент бар, шупту бо кружокта хаара туттунган. Дүктен янзы-бүрү кылыгларны бүдүрүп болбаазырадыр ажылды биске, көдээ ажыл-агый студентилеринге өөредип эгелей бергени эки, эртемивиске улуг салдарлыг, дүктү арыглап аштаар, дыдары, кылын, азы чуга кидисти салып өөренири база тывызыксыг, чараш каасталгаларны, бичии өглерни, бопук идиктерни дээш оон-даа өске кылыгларны быжып даараары солун. Кружокка даарап, кылган ажылдарывыс-биле конференцияларга, делгелге-выставкаларга идепкейлиг киржип, эки үнелелдерни ап, садыглажыышкынны база кылып турар бис. Дүктен кылыгларны болбаазырадып, бүдүреринге сайзырал уламчылаар дээрзинге идегеп база кызып өөренип турар бис.

Ася Базыр-оол.
«Тываның аныяктары» солундан.