«Чаңгыс херээжен — муң янзы үннер...»

Бөгүн, марттың 12-де, сураглыг ыраажы чаңгыс чер-чурттуувус Сайын-Хоо Намчылактың төрүттүнген хүнү.
    «Чаңгыс херээжен – муң янзы үннер» - деп Австрияда чурттап-ажылдап чоруур, этнохөгжүм биле барыын чүктүң хөгжүм угланыышкынының аңгы-аңгы хевирлерин каттыштырып ырлаар сураглыг тыва ыраажы Сайын-Хоо Намчылактың дугайында «Көшкүн чоннар» амыдыралының дугайында солун радио-дамчыдылга болган. «Сайын-Хоо – ыраажы-шинчилекчи, чогаадыкчы импровизатор, композитор, саунд-поэт болгаш тоолчу» деп аңаа бистиң чаңгыс чер-чурттуувусту үнелээн. Ооң үнү — кайгамчык делгем, күштүг, делегейниң ыры культуразының онзагай болуушкуну. Ооң күүседип турар хөгжүмү удур чогаадып ырлаар, сагыш-сеткилдиң бодундан үнер,аванград джаз, электроника болгаш амгы шагның композициялары, хөөмей-сыгыттан бүткен. Эрги шагның ырларының талазы-биле ол тулган дээн күүседикчи. Сибирь болгаш Ыраккы Чөөн чүк чоннарының ырлаар аянын ол амгы шагның санныг технологиялары-биле, национал хөгжүм херекселдери болгаш күүседир аргалары-биле холбап чоруур. Ыраажының эң улуг чедиишкини – чөөн чүк биле барыын чүктүң хөгжүм аянын холуштуруп, хуулдуруп шыдаары.
    Ол 1987 чылдан бээр бүгү делегейни эргий кезип, оюн-көргүзүүн бараалгадып чоруур. Барыын чүкте дыка сурагжаан, ылаңгыя Европада. Бо хүннерде ол янзы-бүү чурттарның музейлеринге, галереяларынга дириг хөгжүмнүң үделгези-биле ырлап чоруур, оон аңгыда шүлүктеп, тоолдаар. Театржыткан төлевилелдерге хөйү-биле киржип турар. Ооң хөөмей-сыгыт күүселдези дээрге ырлаарының хамнаашкыны-дыр деп, европейжилер үнелеп турар. Ооң хөгжүмү кызыгаар чок өртемчей-дир, ол дээрге хосталга-дыр, чалгынныг куштуң хостуг, чоргаар ужугарының демдээ-дир деп, көрүкчүлер магадап демдеглеп турар.
    Хөгжүм-ырының эге билиглерин ол кырган-авазының өпей ырындан алган. Оон Кызылдың уран чүүл училищезинге өөренип тура, улаштыр Москвага Гнесиннер аттыг институтка өөренип, улаштыр аспирантурага өөренип тура, билиин, арга-дуржулгазын байыткан. Чоорту эң шылгараңгай совет, европейжи, хостуг джаз, чогаадып ырлаары, аялга чогаадып тывар аян ооң хөгжүмчү оруу апарган.
   Бөгүн-даа ол чаа аялга тыварда, чаа программа тургузарда, улустуң ырларынга даянып турар. «Улусчу аян – мени хандырып чоруур эртинем – ол мээң сагыш-сеткилимниң, эрткен болгаш келир үемниң онзагай булуңунда чоруур. Бодум дазылымдан, дөзүмден кажан-даа адырлып шыдавас мен. Чүге дизе мен ынчаар тургустунган мен. Өскелерге дөмейлешпес дээш ажылдаар, дилээр, чаа аргаларны тывар апаар. Ынчангаш төрээн черимниң чончу аянындан, улустуң ырларындан салдынмас мен» — деп, ол сагыш-сеткилинден чоргаарал-биле чугаалаар.
   Тыва ыраажы Сайын-Хоо Намчылак – ыраажыларның ыраажызы. Ооң хөгжүм делегейинде кижиниң үнү дээрге Өртемчейниң бүгү үннериниң үнүп-кирип турар дөзү-дүр. Ол бойдуста бар бүгү-ле үннерни каттыштырып, демнештирип турар.

"Шын" солуннуң № 29 үндүрүлгезинден алдынган


№ 29 2013 чылдың март 12, вторник