Регина Рафаиловна Бегзиниң (Розенберг) чырыткылыг адынга мөгейиг

Регина Рафаиловна Бегзиниң мөчээни-биле холбаштыр ооң төрелдеринге болгаш чоок кижилеринге ханы кажыыдалын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Тыва Республиканың Чазааның кежигүннериниң болгаш бодунуң өмүнээзинден илергейлээн. «Регина Рафаиловна--өндүр улуг кижи, кайгамчык болгаш ажылгыр ие, сураглыг эртемден, хөй-хөй филологтарның болгаш башкыларның ынак башкызы. Республиканың сайзыралынга ол улуг салыышкынны киирген, бодунуң амыдыралын күш-ажылга, ажылынга, эртемге бараалгадып келген. Ол эртем болгаш чогаадыкчы интеллигенцияның бүдүн салгалын кижизиткен. Ооң ажыл-херээниң үре-түңнелдерин ам-даа он-он чылдарда ооң салгакчылары ажыглаарлар» — деп, регионнуң удуртукчузу демдеглээн.
    Тыва Республиканың Улустуң башкызын орнукшударын организастаарынга идепкейлиг киржирин республиканың Өөредилге болгаш эртем яамызынга дааскан.
   Регина Рафаиловна Бегзи—Тыва Республиканың Улустуң башкызы, педагогика эртемнериниң кандидады, ССРЭ-ниң улус чырыдыышкынының тергиини, тыва школаларга орус дылдың өөредилге номнарының автору. Ооң башкы стажы барык 60 чыл четкен.

Допчу намдарындан:

Ол 2,5 харлыг турда ооң студент ада-иези Москваже көжүп келген. Регина Рафаиловна 1941 чылда Москваның №277 ортумак школазын дооскан, ооң соонда эмчи институдунче кирип алган. Дайын эгелээрге, өг-бүлези Киргизияже көже берген. Санташ совхозка ачазы — школа директорлап, авазы — эмчилеп, уруу немец дыл башкылап ажылдап турганнар. Оон бээр-ле башкылаар ажылга ол ынакшый берген.
   1942 чылдың чайынында көдээ эмнелгеге санитарка, эмчи сестразы болуп ажылдай берген. Ол чылын күзүн Пржевальск хоорайда Киргизияның башкы институдунче өөренип кирип алган. Филология факультединге дыл эртемин профессор Игорь Алексеевич Батманов башкылап турган, ол ооң соондагы чылдарда Киргизияның Эртемнер академиязының академиги, бурунгу тюрк дылдар талазы-биле сураглыг специалист апарган. 60 чылдарда ол тыва эртемденнер-биле харылзааны тудуп алган, ооң өөнүң ишти Любовь Васильевна орус дылдыг студентилерни кыргыс дылга өөредип турган.
   1943 чылдың күзүн ачазын шеригже келдирти берген, авазы Горький областа Дзержинск хоорайда шериг госпитальга ажылдап кирип алган. Регина студентилерниң эки тура отряды-биле Сталинградты катап тургузарынга киришкен. Регина Сталинград хоорайдан ырак эвесте Камышина суурга орус дыл биле география башкылап ажылдай берген. Ооң соонда Москва хоорайга чеде бергеш, В.П.Потемкин аттыг башкы институдунче кирип алгаш, чааскаан чурттап, өөредилгезин уламчылаар аргалыг болган. Аңаа академик В.В. Виноградов, профессорлар Г.О. Винокур, А.Н. Сидоров, чогаал ажылдакчылары профессор С.М. Бонди, Б.Т. Томашевский дээн ышкаш сураглыг эртемденнер ажылдап турганнар. Адазы дайынга балыглаткаш, 1945 чылдың чазын Москваже чанып келген, а авазын ол чылдың чайын шериг госпитальдан чандырыпкан. Дайын соонда ачазы, авазы, оол дуңмазы болгаш Регина база катап аас-кежиктиг чурттай бергеннер.
  1946 чылдың чайын институтту Регина Рафаиловна доозуптарга, ССРЭ-ге чоокта чаа, 1944 чылда, каттышкан Тыва автономнуг обласче ажылдап чоруптарын сүмелээннер. Тывага ийи чыл ажылдааш, Москваже дедир чанып келгеш, аспирантураже кирип алыр сен деп, дыл эртемнеринге хандыкшылдыг Регинага башкылары чугаалап турганнар. Идепкейлиг комсомолчу кыс чүгле сураан дыңнааны Тываже чорупкан.
   1946 чылдың августа Регина Рафаиловна Кызылга чедип келген. Ынчан Тываның төвүнге чүгле үш улуг эвес школа турган: биргизи – орус, ийигизи – тыва болгаш үшкүзү - кыс уруглар школазы. Аныяк башкыны орус дыл болгаш литература башкылаары-биле ийиги школаже ажылдадып киирип каан.
   Арга-дуржулга чок, эртем-методиктиг литература чедишпес, национал школаның негелдези-биле ажылдаарынга белен эвес болганындан ооң мурнунга улуг бергелер таваржып турган. Ынчалза-даа чүткүлдүг кыс өөреникчилерни бодунуң эртеминге өөредир дээш бүгү күжүн мөөңнээн. Ол чүгле кичээлдерин эрттирери-биле кызыгаарлаттынмаан, класстан дашкаар ажылдарны база идепкейлиг күүседип келген. Ол чечен чогаал бөлгүмүн удурту берген. Ооң бөлгүмүнге Степан Сарыг-оол, Олег Саган-оол, Сергей Пюрбю, Александр Пальмбах болгаш өскелер-даа киржип турганнар. Ооң киржикчилери «Улуг-Хемниң чалгыглары» деп дептерни үндүрүп турганнар.
   Кызылдың №2 школазын 1947 болгаш 1948 чылдарда баштай доосканнарның аразында Юрий Аранчын, Шулуу Сат, Монгуш Кенин-Лопсаң дээн ышкаш сураглыг эртемденнер барын айтыры чугула. 1948 чылдың күзүнүнде Регина Рафаиловна РСФСР-ниң Чырыдыышкын яамызының Москвада национал школаларның эртем-шинчилел институдунуң аспирантуразынче өөренип кирген.
   1952 чылдың декабрьда тыва школага орус дылды башкылаарының методиказының талазы-биле диссертацияны чедиишкинниг камгалаан, ол ажыл бо талазы-биле эң баштайгы эртем ажылы болган, ынчангаш педагогика эртемнериниң кандидады эртем чадазын дужааган. 1950 чылда аспирантурага өөренип турган үезинде-ле Регина Рафаиловна тыва школаның 4 клазынга орус дылдың өөредилге номун П.И. Калиничева-биле кады үндүрген. Оон бээр-ле школаның өөредилге номнарын болгаш программаларын тургузуп эгелээн. 1952 чылдың чайынында Регина Бегзини Кызылдың башкы институдунуң орус дыл кафедразынче ажылдаар кылдыр чоруткан. 1953 чылда областың башкылар билии бедидер институдунуң директорунга томуйлаан.
   Р.Р. Бегзи — 100 ажыг эртем, эртем-методиктиг ажылдарның, программаларның болгаш өөредилге номнарының автору, ол тыва-орус, орус-тыва словарьларны тургузарынга киришкен. Орус дылдыг уругларны тыва дылга өөредириниң номун база ол ажылдап кылган. Бүгү-эвилел, бүгү россия, зона эртем конференцияларынга ол киржип келген. Тываның өөредилге черлеринге орус дылды башкылаарының талазы-биле көскү специалист кижи Регина Рафаиловна болур.
   Сураглыг башкыны СЭКП Тыва обкомунуң болгаш облкүүскомнуң, Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң, ССРЭ-ниң Чырыдыышкын яамызының болгаш чырыдыышкын ажылдакчыларының, дээди школаның болгаш эртем албан черлериниң ажылдакчыларының профэвилел ТК-зының хүндүлел бижиктери-биле, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш», «Владимир Ильич Ленинниң төрүттүнген хүнүнден бээр 100 чылын демдеглээри-биле», «Күш-ажылдың хоочуну» медальдар-биле, «Константин Ушинскийниң» медалы-биле, «Улус чырыдыышкынының тергиини» хөрек демдээ-биле шаңнаан, «ССРЭ-ниң улус чырыдыышкынының тергиини» атты тывыскан. Аңаа «Тыва АССР-ниң школазының алдарлыг башкызы», «Тыва Республиканың Улустуң башкызы» аттарны тывыскан. Ол — Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы. Россияның Улустарының ассамблеязының «Россияның чоннарының онзагай талаларын камгалаарынга болгаш чаңгыс демин быжыглаарынга улуг салышкыны дээш» дипломун тывыскан.

 Shyn.ru сайттан.