Орус дылды эки билир болза...

Тывага чарлаттынган Орус дыл чылы адакталып, түңнелдер үндүрүп болур хире үе чедип келирге, +өредилге яамызы орус дыл болгаш литература башкыларының бир дугаар съездизин  организастап эрттирген.

Орус дыл чылы эрттирер дээн эгелээшкинни чурттуң удуртулгазы деткээнин Чазак Даргазы Ш.В. Кара-оол  съездиге дыңнаткан. Бо чылын ооң саналы-биле ийи кол угланыышкынныг төлевилел кылдынган. Ол дээрге, бирээде,  орус дылдыг башкыларның көдээ школаларже барып ажылдаарын кыйгырганы, ийиде, өг-бү­­ле бүрүзүнге бирээден эвээш эвес дээди эртемниг уруг турарын чедип алыры.

Андрей Марченко Москва хоорайга төрүттүнген, аңаа гуманитарлыг университетти доос­кан. Орус дылдыг башкыларның көдээ черлерже ажылдап-чурттаарынга респуб­лика Баштыңының грантызын алыр конкурска тиилеп алгаш, Москваның 498 дугаар школазынга ажылдаар деп турган боду Тываже  чедип  келген, амгы үеде Барыын-Хемчик кожуун­нуң Кызыл-Мажалык школазында ажылдап турар. Бо чылын ол конкурска 6 кижи киришкен, олардан амдыы­зында үш орус дылдыг башкы Тываның көдээзинде ажылдап турар. Орус дыл чылы эртип-даа  каар  болза,  бо ажыл моон-даа соңгаар уламчылаар дээрзи чугаажок.

А дээди эртемниг специалист кылдыр улуг хоорайларга барып өөренип алырынга кол рольду орус дыл ойнаар. Дыл билбес, азы багай билир болза, дээди эртем чедип алыры берге херек. Амыдыралдан ап көөрге, школа доос­кан уругларның чамдыызы кирериниң шылгалдаларын эртип шыдавайн баар, азы арай деп кирип алгаш, өөредилгезин эге курстарга кааптар таварылгалар кайы хөй. Ындыг байдал нарын айтырыг­ларның би­рээзи болуп турарын Шолбан Кара-оол чугаа­зынга демдеглээн. Шыырак мергежилдиг дээди эртемниг кадрларның айтырыы респуб­ликаның экономиказының сайзыралы-биле тудуш холбаалыг дээрзи билдингир.

Дылды эки өөренип, шиңгээдип алырынга орус дылдың эдилекчилери чүгле бодунуң дылынга чугаалаары-биле безин кончуг дузалаар. Уруг­лар оларның-биле ыяап-биле орус дыл кырынга чугаалажыр апаар болгай, а тыва орус дыл башкылары кичээлден дашкаар үеде чайгаар-ла боттарының тыва дылынче шилчий бээр. Ынчангаш көдээге орус дыл өөренип алырының бир бергези – практика чогу. Кы­зыл хоорайга өскен, чугаа­лажыр кол дылы орус апарган аныяктар, Тываның күрүне университединиң дыл факультединиң доозукчулары көдээ школаларже барып ажыл­даар болза, уругларның орус дыл шиңгээдип алырынга база улуг дөгүм болуру чугаажок. Черле ынчаш орус дыл башкызы кижи уругларның  дылга практиказын күштелдирер талазы-биле улуг сагыш салыры чугула. Хоорайжыларны кө­дээ­же албадал-биле чорудары болдунмас херек, ол чүгле кижиниң бодунуң патриотчу сагыш-сеткилинден кээр байдал-дыр. Ынчангаш амгы үеде орус дыл башкылап ажылдап турар кижилерден уругларның келир үези, салым-чолу безин хамааржып болурун медереп көөрү чугула. Дылга уругларны шынарлыг өөредир талазы-биле оларга кончуг улуг харыысалга онаажып турар.

Орус дылдың шиңгээдилгези чаңгыс чыл-биле кызыгаарлаттынмас болуру билдингир. Ол дугайында ийи хүн иштинде эрткен съездиге чугаалашкан, орус дыл өөредилгезиниң чидиг айтырыгларын сайгарган. Съездиниң ийи дугаар хүнүнде делегаттар Туран, Шагаан-Арыг, Сарыг-Сеп, Сук­пак школаларынче үнүүшкүннү кылган болгаш сайгарылгаларны дискуссия хевиринге чоруткан.

      Надежда Эргеп.