Хөй-ниити каттыжыышкынын тургузар

Тываның Баштыңы «ВКонтакте» четки таварыштыр дилег кылган хамаатылар-биле ужурашкан.

Тываның Баштыңы хууда ээлчег езугаар чон хүлээп ап тургаш, Виктория Шипуля-биле ужуражылга үезинде өскүс уругларның хөй-ниити организациязын тургузар дугайында эгелекчи саналын киирген. Виктория – өскүс, бо хүннерде оран-бажыңы чогундан Кызылда бичии постинтернатта чурттап турар. Ол өскүс салым-чолдуң нарын айтырыгларын билир болгаш, ада-иезиниң азыралы чок арткан бичии уругларның постинтернат талазындан үделгезиниң дугайында бодунуң бодалын илереткен. Өскүс бичии уругларның кол айыылы – интернаттың ханаларындан чоруткаш, олар таварылгаларның хөй нуруузунда боттарынга ооргаланыр апаар. Боттуг арга-мергежил чогундан, боттарының эргелерин болгаш хүлээлгелерин билбезинден, амыдыралга багай чаңчыккан интернаттың доозукчулары арай боорда ажылдар тып, тускай ортумак болгаш дээди өөредилге черлеринче кирип алыр. Оларның хөйү анаа-ла мөгүдеп, дүпче кире бээрлер. Постинтернат талазындан үделге интернаттың өөреникчилерин боду баш миннир амыдыралга психологтуг, моральдыг, материалдыг талазы-биле белеткээр, оларның эң-не кошкактарының бут кырынга турарынга дузалаар ужурлуг. «Өскүстерниң эң чидиг нарын айтырыы – чуртталга бажыңнарын алыры» – деп, Виктория чугаалаан.

2007 чылга чедир бо айтырыг шиитпирлеттинмейн, чылдан чылче улам дам нарыыдап турган. Чүгле 2007 чылдан эгелеп республиканың Чазаа дүрген өзүлделии-биле федералдыг программаларны кады акшаландырып эгелээн. Сөөлгү үш чыл дургузунда акшаландырарының ниити хемчээли – 2012 чылда 104 миллион рубльден 2014 чылда 433 миллион рубльге чедир өскен. 2012 чылда Тываның хоорайларынга болгаш кожууннарынга өскүс уругларга дээш 164 бажыңны туткан, эрткен чылын – 314, а бо чылын 404-тү дужаарынга белеткеп турар, деп республиканың Баштыңы медеглээн.

Эргижирээн нарын айтырыгны шиитпирлээри дээш Чазактың чүткүлү көскү-дүр. Ынчалзажок чурттаар бажыңнар дээш оочурда бүгү республикада ниитизи-биле 3479 кижи турар. Нарын айтырыгны шиитпирлээринге, а эң кол чүүл – социал чөптүг чорукту сагыырынга чуртталга бажыңнарын алыр оочурнуң шуут көскүзү дузалаар ужурлуг, деп Шолбан Кара-оол илереткен.

Виктория Шипуляга, ооң бодалын үлежипки дег, өскүстерниң салым-чолу дээш сагыш аарып турар улустан хөй-ниити каттыжыышкынын тургузарын Чазак Баштыңы сүмелээн. Ол каттыжыышкынның кол сорулгазынга – оочурнуң сагылгазын хынаары бооп болур. Оон аңгыда кандыг муниципалдыг өөредилге черинде эң-не хөй өскүстерниң чуртталга бажыңынга хереглелиниң дугайында барымдаалыг болгаш чөптүг сүмелерни каттыжыышкын берип болур.

Тывада бир дугаар постинтернат албан черинге Кызыл кожууннуң Элегес-Аксы сумузунда эрги коррекция школазының бажыңын ажыглаары көрдүнүп турар. «Чаа албан чери өскүс уругларга интернаттың дөмейлешкээ болбас ужурлуг» — деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. Аңаа турары тодаргай хуусаа-биле кызыгаарлаттынган болур. Ол үе дургузунда ооң чурттакчылары боттарының салым-чаяанныы болгаш күзели-биле тодаргай мергежилди, тускай эртемни чедип азы өөредилге черинче киреринге белеткенип алыр ужурлуг.