Моолдуң болгаш Сибирь Байкалының бурунгу культуразы

«Моолдуң болгаш Сибирь Байкалының бурунгу культуразы» деп делегейниң эртем конференциязы Тывада болуп турар.

Азияның Төп болгаш Мурнуу-Чөөн регионнарының төөгүзүнүң болгаш археологиязының айтырыгларын сайгарар эртемденнер шуулганы Кызылга 2010 чылдан бээр чыл санында эртип келген. Ужуражылганың болур черин шилип алган чылдагаанын тайылбырлап тура, конференцияның харыысалгалыг секретары, төөгү эртемнериниң кандидады, Тываның күрүне университединиң бүгү-ниити төөгү болгаш археология кафедразының доцентизи Елена Айыжы мынча дээн: «Бот-боттарын доктаамал солуп келген аңгы-аңгы үелерниң белдиринде турар Тыва чурту археологтарга улуг тывыш болуп турар. Аңгы-аңгы үелерниң төөгүлүг тураскаалдары мында базым санында таваржыр. Сонуургак эртемденнерниң тып алыры кайгамчык ажыдыышкыннар хөй. Хааннар­шынаазында скиф үезиниң «Аржаан-2» деп делегейге билдингир базырыкты шинчилээниниң төөгүзүн чугаалаарга-ла, четчир».

Бурун шагның төөгүзүн камгалап арттырар херекке кичээнгейин Тываның Чазаа, республика Баштыңы Шолбан Кара-оол доктаамал угландырып келген, төөгүнү билир чорук кандыг-даа кижиниң амыдыралынга улуг ужур-дузалыг деп демдеглеп турар. Кызылга Национал музейниң тудуу ооң күжениишкиннериниң ачызында туттунган, ында үнелиг экспонаттарның аразында төлептиг черни чуртунче ээп келген скифтерниң алдыны ээлеп турар. Тываның девискээринден аңгы-аңгы чылдарда чыгдынган даш кылыглар салыр стелларийниң тудуу дооступ турар. Келир үениң Кызыл — Курагино демир-оруунуң эртер черинде археологтуг шинчилелдерни республика Чазааның деткимчези-биле чорудуп турар.

Шуулганга киржири-биле республикага Россияның аңгы-аңгы регионнарындан болгаш даштыкыдан дыка хөй эртемденнер келген. Делегейде ат-алдарлыг эртемденнер Москвадан, Санкт-Петербургтан, Красноярскиден болгаш өске-даа хоорайлардан, Иштики Моолдан, Мурнуу Кыдаттан, Моолдан болгаш Мурнуу Кореядан Кызылда чедип келгеннер. Конференцияның эгелээриниң мурнунда үндүрген ийи том чыындыда Германияның, Чехияның болгаш Японияның эртемденнериниң ажылдарын парлаан.

Шуулганның бирги пленарлыг хуралы Тыва Республиканың Чазааның Бажыңының бирги каъдында хуралдаар залга болган. Республика Баштыңының даалгазын езугаар киржикчилерге байырны өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Бичелдей чедирген. Ол үре-түңнелдиг чогаадыкчы харылзааны тударын эртемденнерге күзээн. Ооң соонда бурунгу төөгүге хамаарышкан илеткелдер болган.

Конференцияның ажылы сентябрь 20-ге чедир уламчылаар. «Аржаан-1», «Аржаан-2» базырыктарга баары, бурунгу уйгур хоорайлар-биле таныжылга, Көжээлиг-Хову болгаш Бижиктиг-Хая деп черлерде тураскаал көжээлерни сонуургап көөрү ооң программазында кирген.

Долаана Салчак.