Кызыл — төөгүлүг хоорай

Алдан-Маадыр аттыг национал музейге 100 чылдаан байырлалдарга тураскааткан «Кызыл – төөгүлүг хоорай» деп делгелгениң ажыдыышкынынга Кызыл хоорайның мэри биле хүндүлүг хамаатыларның ужуражылгазы эрткен.

Музейниң делгем залында Кызыл хоорайның (1914 чылда — Белоцарск, 1918 чылда — Урянхайск, 1920 чылда — Красный, 1925 чылда — Кызыл) төөгүзүн фото-чуруктарда көргүзүп, архив материалдарын делгээн. Ында Тыва музейниң бир дугаар директору В.П.Ермолаевтиң Кызылдың тургустунганындан эгелээш 1950 чылга чедир тырттырган ховар фото-чуруктарын көргүскен. Совет үеде хоорайның бир дугаар үлетпүр болгаш социал-культура объектилериниң фото-чуруктарын, социал-экономиктиг сайзыралын херечилээн документилерни делгээни онзагай.

Хоорайның юбилейинге тураскааткан «Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатылары» деп бир дугаар үнген номнуң таныштырылгазы база болган. 120 арынныг, өңнүг номда хоорайның 55 хүндүлүг хамаатыларының фото-чуруктарлыг допчу намдарын, төөгүзүн бижээн.

Бо ужуражылгаже хүндүлүг хамаатылардан аңгыда, Күрүне Думазының депутады Л.К.Шойгу, Кызыл хоорайның баштыңы Д.И.Оюн, Кызыл хоорайның мэри В.Т.Ховалыг олар чалатканнар.

Хүндүлүг хамаатыларны делгелге залынче чалап олурткаш, театрның ыраажылары «Найысылал Кызыл» деп ырызы-биле байырлыг ужуражылганы ажыткан. Алдан-Маадыр аттыг музейниң директору В.С.Чигжит шупту келген аалчыларга байыр чедирип, чылыг сөстерни чугаалааш, бо залды дерип-каастаан музейниң ажылдакчыларынга четтиргенин илереткен. Хүндүлүг хамаатыларның одуруунче Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы Петр Алексеевич Морозовту киирерин чарлааш, шынзылгазын тывыскан.

Дараазында Күрүне Думазының депутады Л.К.Шойгу хүндүлүг хамаатыларга байыр чедирип, бодунуң өскен Кызыл хоорайының чылдан чылче өзүп, сайзырап турарынга өөрүп турарын база Алдан-Маадыр аттыг музей Чөөн-Сибирьде эң-не улуг, чараш музей дээрзин демдегледи.

Кызылдың мэри В.Т.Ховалыг биле баштыңы Д.И.Оюн Лариса Кужугетовна Шойгуга, Петр Тюлюшевич Тараачыга, Владимир Ильич Лебедевке, Монгуш Хургул-оолович Маңнай-оолга, Василий Лаврентьевич Масловка, Петр Алексеевич Морозовка, Дандар Көк-Хунаевич Ооржакка, Аргина Дмитриевна Палага, Мулла Нургалиевич Рамазановка, Лидия Васильевна Сарыгларга, Екатерина Туктуг-ооловна Тановага, Чаш-оол Донгакович Таспанчикке, Мария Андреевна Хадаханэге, Людмила Байкараевна Ховалыгга, Иван Иванович Хураганга, Василий Александрович Хүрең-оолга, Кара-Күске Күнзекович Чоодуга база Виктор Сергеевич Чигжитке Кызыл хоорайның 100 чылдаанынга тураскааткан юбилейлиг медальдар биле чаа  үнген номнарны тывыскан.

Тыва культураның хоочуну Мария Андреевна Хадаханэ: «Кызыл хоорайда 70 чыл чурттап тур мен. Хоорайывыстың 100 харлаанынга чедир чурттап чоруурумга өөрүп тур мен. Мында келген хоочун эш-өөрүмге Кызыл хоорайывыс ышкаш 100 чыл чурттаарын күзээр-дир мен» — деп өөрүшкүзүн илеретти.

ТР-ниң Улустуң чогаалчызы Екатерина Туктуг-ооловна Танова Кызылдың тургустунуушкуну, ылаңгыя коммунизмниң улуг тудуглары – ТЭЦ болгаш 26 дугаар кварталды тургузуп турган үелерни сактып чугаалады. «Бир-ле катап менден: «Канчап Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы апарган силер?» – деп бир кижи айтырарга, дораан харыылап шыдавайн, элээн бодангаш: «Кызылымга ынакшылым дээш-ле алган боор мен» — деп харыылаан мен» — деп, ол сактып чугаалады.

Тываның төөгүзүнде бир балалбас исти арттырган, Тыва АССР-ни хөй чылдарда удуртуп чораан Григорий Чоодуевич Ширшин ажылдап чораан үелерин, хоорай канчаар тургустунуп, өзүп турганын сактып, амгы үеде ажылдап чоруур хоорай удуртукчуларының ажылын эки деп демдеглеп, оларга арга-сүмезин кадып чоруурун, ам-даа кады ажылдаарын илеретти.

Байырлыг ужуражылганы театрның ыраажылары «Тувинский край» деп ырызы-биле дооскан.

Алдынай Соян.