Ховар белек: «Урянхай. Тыва дептер»

Сентябрь 1-де, Билиглер хүнүнде, Тыва Республиканың Чазааның Бажыңынга онзагай болуушкун болган – Сергей Шойгунуң удуртулгазы-биле тургускан «Урянхай. Тыва дептер» деп чеди томнуг антологияны Тываның ат-алдарлыг кижилеринге, республиканың экономиказының, эртеминиң, культуразының болгаш өске-даа адырларының хөгжүлдезинге үлүүн киирип чоруур кижилерге Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылы-биле холбаштыр тывыскан. 

Тыва улустуң эң сонуургаар номун тыпсырының мурнунда ооң республиканың хөгжүлдезинге, чоннуң угаан-медерелинге ужур-дузазын Тываның Баштыңы онзалап демдеглээн. Шолбан Кара-оол: «Мында улустуң эмчилери, улустуң ус-шеверлери, улустуң артистери дээш, Тываның чонунуң эң төлептиг төлээлери чыглып келген-дир. Силер тыва ниитилелдиң мерген угаан-медерелиниң илередикчилери силер.

Бөгүн бис Тыва биле Россияның демнежилгезиниң  100 чылын демдеглеп эрттирип турар бис. Ол дээрге анаа эвес байырлал-дыр. Ону демдеглеп эрттирип тура, эрткен төөгүвүсче хая көрнүп, кылган чүүлдеривисти түңнеп, нарын айтырыгларны сайгарып, чүнү кылырын демдектеп алыр ужурлуг бис. Шупту чүүлдерни дүрген кылыптар арга бисте чок, ынчалза-даа Тыва өскерлип, бурунгаар хөгжүп орар деп чүвени билип, сандаргай эвес угаан-медерел-биле чаа 100 чылче кирер ужурлуг бис» — дээш, республикада кылдынып турар ажыл-херектерни, берге айтырыгларны каксы сайгарып чугаалаан.

«Урянхай. Тыва дептер» антологияны Тыва Республиканың Баштыңының айтыышкыны-биле катап үндүрген, ону республиканың шупту школаларынче, библиотекаларынче чоруткан.

Ооң онзагай талалары— Тывага чораан эртемден аян-чорукчуларның, шинчилекчилерниң кылган демдеглелдерин, эртем ажылдарын, тырттырган чуруктарын ында парлааны. Эрте-бурунгу үеден бээр Тываның берге болгаш нарын төөгүзү-биле таныжып алыр арганы номчукчуга «Урянхай. Тыва дептер» берип турар. Оон аңгыда Тываның төөгүзүн шинчилээринге боттарының үлүүн киирген, бистиң эрте-бурунгу чуртувустуң төөгүзүн бүгү делегейге таныштырган эртемденнерниң аттарын бо номдан номчукчу билип алыр, Тываның кашпалдарынга, дагларынга, хаяларынга эрте-бурунгу чурукчуларның оюп каан чуруктарының чуруктарын көөр. Тыва аас чогаалының шинчилекчизи Н.Ф. Катанов, тыва дылды шинчилээн эртемден, тюрколог В.В.Радлов дээш, өске-даа эртемденнерниң шинчилел ажылдарын, бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Иннокентий Сафьяновтуң Тыва дугайында төөгү очерктерин «Урянхай. Тыва дептерден» чон номчуур. Бо дептер чүгле эртемденнерге, студентилерге ажыктыг эвес, төрээн чуртунуң төөгүзүнге сонуургалдыг кижи бүрүзүнге сонуурганчыг ном.

«Урянхай. Тыва дептер» антологияны Тываның ат-алдарлыг кижилеринге тыпсырының езулалын Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол ук дептерни көскү хөй-ниити болгаш күрүне ажылдакчылары Чимит-Доржу Ондар, Григорий Ширшин, Тыва Республиканың Улустуң башкызы Фарид Мухамедгареевке, Тываның Улустуң хөөмейжизи Кайгал-оол Ховалыгга, Тыва Республиканың Улустуң артизи Юрий Оскал-оолга, Тыва Республиканың Улустуң артизи Надежда Краснаяга дээш, өске-даа ат-алдарлыг кижилерге тыпсыры-биле эгелээн.

Тываның экономиказының, культуразының болгаш өске-даа адырларының хөгжүлдезинге боттарының төлептиг үлүүн киирген 141 кижиге «Урянхай. Тыва дептерни» тывыскан. Оларның аразында тыва журналистиканың хоочуннары Даңгыт Чыдым, Владимир Чадамба, Чыргал-оол аттыг уран чүүл колледжиниң башкызы Ирина Подик, төөгү эртемнериниң доктору Николай Моллеров, Россияның алдарлыг чурукчузу Эрес-оол Байынды, республиканың караа көрбестер ниитилелиниң библиотекары Аида Дагба дээш, журналистер, чогаалчылар, артистер, ус-шеверлер, культура ажылдакчылары бар.

Шаңналдарны тыпсып тура, Тываның Баштыңы Ш.Кара-оол: «Урянхай. Тыва дептер» дээрге магалыг Тыва черивистиң дугайында билиглер шыгжамыры-дыр» — деп демдеглээн.

Библиотекаларга, школаларга, өөредилге черлеринге «Урянхай номчулгаларын» организастап, кичээлдерден дашкаар хемчеглерге болгаш факультативтерге «Урянхай. Тыва дептер»-биле аныяк-өскенни улам ханы таныштырар,  Тываның төөгүзүнүң дугайында бо номну албан организацияларның удуртукчулары албан номчуур дээш, өске-даа даалгаларны Тываның Баштыңы берген.

         «Шынның» корр.