Улуг назылыг кижилерже кичээнгей — чаагай эгелээшкин-дир

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол улуг назылыг хамаатыларны бирги ээлчегде хүлээп алырының дугайында нормативтиг актыны ажылдап кылырын дааскан.

Хоочуннарны хүндүлээр, оларның кылган ажыл-херектерин үнелээр чорук — тыва улустуң эрте-бурунгу чаңчылы. Келир салгалынга хөй чүүлдерни кылып берген хоочуннар амгы үеде боттары сагыш салыышкынны манап турар болгай. Күш чок кижилерге, ылаңгыя назылап кырааннарга хумагалыг хамаарылга — ниитилелдиң моральдыг чоруунуң бадыткалы.

«Бо саналдың канчаар боттанырын көрүксээрим аажок, кижиге аажок чугула чүүл-дүр. Назы-хары улгады берген кижилер дээрге, олардан арга-сүме алырынга чугула чон-дур, оларның-биле чүнү-даа чугаалажып, санал-оналын айтырып болур. Бир эвес албан-дужаал ээлээннер кижилерни ынчаар билип чоруур болза, ол кончуг эки-дир»--деп, Россияның Улус ажыл-агыйы болгаш күрүне албанының академиязының күрүне эрге-башкарылга факультединиң кафедра эргелекчизиниң оралакчызы Александр Балобанов чугаалаан.

«Чоннуң чиигелделиг категориязын тодарадыр эрге күрүнеде бар. Улуг назылыг кижиниң кайнаар-даа оочур чок кирерин доктаадып тургусканы конституцияга-даа, федералдыг хоойлуга-даа чөрүшпейн турар» — деп, Москваның күрүнениң юридиктиг академиязының хамааты болгаш өг-бүле эргелериниң кафедразының профессору Александр Эрделевский   чугаалаан. «Улуг назылыг кижилерже кичээнгейлиг хамаарылга, аныяк салгалга көргүзер чогумчалыг үлегер-дир» — деп, Күрдуманың Күш-ажыл, социал политика болгаш хоочуннар херектериниң талазы-биле комитединиң кежигүнү Сергей Юрченко медеглээн.

Агаар-бойдузу кадыг-шириин, чурттакчыларының саны эвээш черлерге пенсионерлер болгаш бичии уруглар дугайында сагыш салыышкын аажок улуг ужур-дузалыг херек болур. Тывада пенсионерлер саны доктаамал өзүп, оларның дилег-хереглелдери немежип турар. Улуг назылыг улуска чугула чүүл — кадыкшыл. Бисте республиканың суур бүрүзүнде «Кадыкшылдың оруу» ажылдап, чурттакчыларны долузу-биле шинчиириниң талазы-биле ажылды боттандырып турар.

Ада-чурттуң Улуг дайынынга киржип чорааннар — Тывада онза кичээнгейде. Чоокта чаа Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолга Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуну, 1926 чылда төрүттүнген Георгий Васильевич Абросимов чедип келген. Хоочуннуң Чазак Даргазынга келген чылдагааны мындыг: бодунуң черде хуу бажыңында чурттап орар улуг назылыг ол хамааты участогунга гараж тудуп алган. Ол тудуг кожазында чурттап орар херээженге таарышпаан, хүн караан дуглап турар, ооң уламындан бажыңым караңгы-дыр, ону чайлатсын деп негээн. Ол ийи кожалар херекти судче киирген, ол сайгарылга ам алды чыл ажыр үргүлчүлеп турар. Суд кырганның гаражын кыдыынче чээрби сантимер чайладыр деп шиитпир үндүрген.

Шолбан Кара-оол хоочунга Чазак Бажыңының фойезинге таваржы бергеш, ону кабинединче чалаан болгаш кандыг херектиг чоруурун айтырган. Хоочун херектиң ужурун тайылбырлаан соонда Юстиция, Чер яамыларының, Кызылдың мэриязының ажылдакчыларын чалааш, айтырыгны дыка дүрген шиитпирлеп берген. Гараж техниктиг бүгү негелделер езугаар туттунган, чер дугайында хоойлу хажыттынмаан-даа болза, судтуң шиитпирин күүседир апаар. Ынчангаш ол гаражты чайладырының аргазын тыварын, ажылдың хемчээлин болгаш өртээн тодарадырын база тудугжуларны тыварын мэрияга дааскан. А Күш-ажыл яамызынга акшаландырыышкынның дөзүн тыварын хүлээндирген.

Георгий Абросимов ындыг улуг дуза дээш Тываның Баштыңынга өөрүп четтиргенин илереткен. Шолбан Кара-оол аңаа база доктааваан. Таңды кожууннуң Бай-Хаак суурга төрүттүнген, Ада-чурттуң дайынынче 1943 чылда ол черден чоруткан хоочуннуң кадыкшылын болгаш ажыл-амыдыралын сонуургап, ажыл-амыдыралчы чугааны ооң-биле кылган.

Долаана Салчак.